Batı müziğinde iki sesin arası iki eşit parçaya bölünmektedir ve arada kalan ses diyez ya da bemol ifadeleriyle tanımlanır. Ancak Türk Müziğinde iki notanın arası her birine koma ismi verdiğimiz 9 eşit parçaya ayrılmaktadır. 1,4,5 ve 8 komanın özel isimleri ve harfleri(rumuz) vardır. Makamları ortaya çıkaracak olan dörtlü ve beşliler oluşturulurken bu isimler ve harflerden yararlanılır.
YARATICI DRAMA
Çocuğu yaratıcılığa götüren en etkin ve en kapsamlı yollardan birisi de “Yaratıcı Drama”dır. Drama sözcüğünün Türkçe karşılığı tam olarak bulunmamaktadır. Yunanca “Dram”dan türetilmiştir. Dram, yapmak, etmek, eylemek anlamı taşımaktadır. Tiyatro bilimi çerçevesi içinde “Drama” kavramı özetlenmiş, soyutlanmış eylem durumları anlamı taşımaktadır.
Yaratıcı drama;
- Doğaldır (Yapılandırılmamıştır) Ürün gibi değerlendirilmez, seyirci de kendisidir.
- Sahne yoktur (sunuşsal değildir)
- Metni yoktur (doğaçlama şeklindedir)
Dramaya katılan kişilere aktör yerine katılımcı, yöneten kişilere de öğretmen yerin lider denilmektedir. Liderin görevi
katılımcıları rollere yönlendirmek değil “rehberlik” etmektir.
Drama etkinliklerine her yaştan kişiler katılmakla birlikte “Yaratıcı Drama” yaşı 5-14 yaşlar arasıdır.
Yaratıcı dramada hayali veya imgelim gücüne dayanan yapının oluşması söz konusudur. Dramada ortaya konulanlar o anda yaratılanlardır. İlk kez vardırlar, dolayısıyla ortaya çıkan oyunun doğrusu yanlışı yoktur. Sonradan üzerinde tartışılarak daha iyi yollar olabileceği ortaya çıkarsa oyun yeniden denenebilir. Yani dramada yanlış yapma korkusu olmaz, olmamalıdır. Gruptaki bireyler kendilerine saptanmış olan bir genel çerçeve içinde kalırlar. (Saptanmış olan konunun ya da tartışılması istenen davranış biçiminin getirdiği belli sınırlılıklar) Fakat bu çerçeve içinde birey kendi yaratıcılığı, içselliği önceki yaşantıları bilgileri ışığında deneyim ve izlenimlerin etkisi ve rehberliğinde son derece özgürdür. Yine bireyler canlandırmalar süresinde tiyatroda olduğu gibi tipler, roller ve kişilikler yaratıp bunları deneyebilir.
Drama etkinliklerini yürütecek olan grup liderinin oyunculuk ve tiyatro yapma hakkında az da olsa bir eğitim almış olması gerekir. En önemli özelliği iletişime açık, istekli ve hazır olma niteliğini taşımasıdır. Dramada lider hem oyuncu, hem pedagog, hem de biraz psikologtur. Lider oyunda grubu organize eder, kuralları işletmeye çalışır, gerekirse dışarıdan talimat verir, oyuna konsantrasyonu sağlar. Değerlendirme lider ve katılımcılarla birlikte oyunun sonunda yapılır. Değerlendirme sonucu uyarılar göz önünde bulundurularak gerekirse oyun yeniden oynanabilir ve tekrar değerlendirilir.
Drama çalışmalarının yapılabilmesi için; bir grup, eğitimden geçmiş bir lider çalışma yapmaya uygun bir mekan gereklidir. Grubun yapısı ve katılımcıların özellikleri göz önünde bulundurularak bir esneklik içinde veya liderlerin farklı metodolojik yaklaşımları yanı sıra drama süreci içinde dört tip uygulama yapılır.
1- Isınma
2- Oynama
3- Doğaçlama
4- Oluşumlar
1- Isınma : Çeşitli yöntemlerle beş duyuyu kullanma, gözlem yetisinin geliştiği bedensel ve dokunsal alıştırmaların yapıldığı tanıma, etkileşim kurma, güven ve uyum gibi özellikleri katılımcıya kazandıran ve oldukça kesin kurallarla belirlenen, grup liderinin yönlendiriciliğinde yapılan çalışmalardır. Rahatlama ve hareket çalışmaları olarak da adlandırılan ev her ikisini de kapsayan ısınma çalışmaları;
1-Psişik ve bedensel açıdan kendini tanıma
2-Psişik ve bedensel açıdan karşısındakini tanıma
3-Karşılıklı iletişim kurma
4-Grup dinamiğini oluşturma
5-Sözlendirme ve etkileşim çalışmaları, öykü, anı anlatma
6- Diğer bir aşamaya geçme biçiminde süre gelir.
2- Oynama : (Pandomim ve Rol Oynama) Belirlenmiş kurallar içinde özgürce oyun kurma ve bu olayları geliştirme çabalarından oluşur. Yaratıcılık ve hayal gücü boyutları işin içine girer.
3- Doğaçlama : Daha az kesin olarak belirlenmiş bir süreç olup saptanan bir konu ya da temadan yola çıkılır ya da saptanan
hedefe doğru belli aşamalarla yol alınır. Bireysel ve grupsal yaratıcılığın en ön plana çıktığı çalışmalardır.
4- Oluşumlar : Bir süreç özellikle belirlenmemiş bir çıkış noktasından başlar. Sürecin nasıl gelişeceği ve nereye varacağı belirsizdir.
Yaratıcı drama sürecinde diğer sanat dallarının da uğraşları da yer alır. Yazınsal metin, şiir, senaryo yazma, resim yapma, dekor hazırlama, kostüm, maske, kukla tasarımları, çevre tasarımları, ritmik deney(müziği veya ritmi kendileri oluşturabildikleri gibi hazır müziklerden de yararlanılabilir) alanlarında da yaratıcı drama çalışmaları yapılır. Fotoğraf, film, video ve elektronik dallarda işe koşulabilir.
Dramanın amaçları üç ana başlık altında toplanabilir:
1- Kişinin kendi bedenine, duygularına, düşüncelerine ve çevresinde olup bitenlere karşı bilinçli olmasıdır.
2- Çağrışımların, duyguların, bilgi ve deneyimlerin özgürleştiği bir ortamın sağlanmasıdır.
3- Drama etkinliği drama yaşantısının somut olarak doyumsanmasıyla, kişinin evrensel, toplumsal, moral, etik ve soyut kavramları anlamlandırmasıdır.
YARATICI DRAMANIN ÖNEMİ
Yaratıcı drama çocuk oyunlarının başlangıcıdır. (Neolandy, 1984) Eğitimde drama çocukların doğal öğrenme araçlarını kullanır ve ilk oyun bilgilerinin öğrenme deneyimi yerinde yoğunlaşmasına ve bu deneyimin derinleşmesine yarar. Çocuklar dramada bir başka kişi olamazlar. Bir başkasını çizerler, bir başkasının yerine geçerler. Katılanlar ciddi ve korkutucu olmayan bir çerçeve içinde duygusal riskleri yaşama şansına sahiptirler. (Deverall,1981).
Yaratıcı drama dolaylı yoldan anlatılır, bu nedenle başkalarının davranışlarını ve insanın kendi davranışlarını emin bir mesafeden gözleme imkanı vardır. Bir fantezinin içinden gerçeğe bakılabilir. Bu günün sorunları, geçmiş ve gelecekte araştırılabilir. Dramada bir durum somut, aynı zamanda soyut ifadelerle keşfedilir. Olayların yaşanarak gelişmesini içeren aktif bir yöntemdir. Böylece unsurları somutlaştırarak durumu açıklağa kavuşturur. (Bennet,1983)
Yaratıcı drama “zaman içinde donar” böylelikle sorun “insanlar değişime uğradıkça” incelenmiş olur. (Heatheote,1976) içsel bir deneyim kazandırır. Bir durum hakkında dışarıdan konuşmaktan ziyade bir durum içinde düşünülür. “Pratik ve hızlıdır” zekayı olduğu kadar duyguları da işin içine katar. Kavramayı sağlayan bu duygu düzeyidir. Duygu ve düşüncenin birleşmesinden kavrama oluşur. (Neolandy,1984)
Yaratıcı dramanın önemli bir unsuru düşünmedir. Betty Wagner (1979) dramayı denemeye değer kılan tek şeyin düşünme unsuru olduğunu savunarak, “insanlardaki düşünme gücünün arttırılmasının” önemli olduğunu ileri sürerek “çünkü düşünme uzun vadede bir insan değiştiren tek şeydir” demektedir.
Yaratıcı Drama felsefesinin bir bölümü de öz saygı kurma ve özgüvenin geliştirilmesi ihtiyacını taşımaktır. Özellikle kızlar için özsaygı ve güven eksikliği dişi cinsiyet kalıbı için engelleyici unsurlardır. Erkek çocuklar açısından da drama onların kendi duygularıyla yüz yüze gelmelerini sağlar. Emin, kontrollü bir durumda duygusal katılmayı keşfederler. Düşünerek duyguların frenlenmesi drama yönteminde esastır.
Yaratıcı drama sayesinde çocuklar kararlar verir ve sorunları çözerler. Güç kazanma ve sorumluluk taşıma şansı kazanırlar. Drama katılımcılar için öz saygılarını, değer yargılarını ve hepsinin ötesinde kendi yaşantıları üzerinde etki ve kontrollerini denemede kişisel güçlerini arttırma imkanları yaratır.
Yaratıcı drama yöntemi bir benlik yaratma imkanı verir, bu da yeni olasılıkların algılanmasında ve kişisel gücün geliştirilmesinde kurtarıcı bir kuvvettir. (Normon,1985)
Yaratıcı drama ile konuşma yetenekleri denenir ve kazanılır. Çocuklar dinlemeyi ve diğerleri ile iletişim kurmayı öğrenirler. Durumları bir başka görüş açısından görme yeteneği gelişir. Birlikte çalışma becerisi geliştirerek “ben kazandım, sen kaybettin” gibi bir hastalığa güçlü bir ilaç sunmuş olur.
Yaşam içinde değişim süreklidir. Sürekli üretilen yeni bilgilerin ve bunların temelindeki eski bilgilerin insanların zihninde yerleşebilmesi ancak toplumsal etkileşimle mümkündür. Dünyayı her alanda yeni etkileşimler, yeni kümelenmeler ve yapılanlar içinde algılayabilmek için gerekli alışkanlıkların kazanılması bazı yöntemlerle geliştirilebilmektedir. Yaratıcı drama çalışmaları bize böyle bir yöntemi sunmaktadır.
Gerek öğretmen ve eğiticilerin yaratıcı dramayı bilmeleri, gerekse çocukların bu yöntemle yetişmeleri onları iki önemli boyuta; yaratıcılığa ve eleştirel düşünmeye yöneltecektir.
Tüm eğitici programların hedefleri çocuğun hem bireysel olarak hem de toplumun bir bereyi olarak potansiyelini maksimum düzeye çıkarmaktır. Modern eğitim sistemi içinde de yaratıcı dramanın hedefleri şöyle sıralanabilir.
1- Bir grup olarak beraber çalışabilme becerisini geliştirebilme.
2- Kendini ve başkalarını anlama becerisini geliştirebilme
3- Kendine güven duyma, teşvik ve karar verme becerilerini kazandırma.
4- Dil ve iletişim becerilerini ilerletme.
5- Farklı olay ve durumlarla ilgili deneyimler kazanma
6- Çocukların hayal gücünü, duygularını ve düşüncelerini geliştirme.
7- Çocukların ahlaki değerleri keşfetmelerine olanak tanıma.
8- Yaratıcılık ve estetik gelişimini sağlama.
YARATICI DRAMA ETKİNLİKLERİ
1- HAREKET : Çeşitli hareket yöntemleriyle kendini tanıma, başkalarını tanıma, etkileşim kurma, güven duyma, uyum sağlama ve bir çok özellikleri katılımcıya kazandıran bir etkinlik çalışmasıdır.
Durduğu yerde sallanma, yürüme, koşma, zıplama, sıçrama, beş duyuyu kullanma vb. hareketlerle liderin rehberliğinde belli kurallara uygun olarak yapılan bir drama etkinliğidir.
Çocuklar doğumdan itibaren doğal olarak hareket ederek yaşantı ile ilgili pek çok şeyi öğrenirler. Kendi vücutlarını tanırlar, organların farklı işlevleri olduğunu fark ederler, ellerini ayaklarını farklı işlerde kullandıklarını keşfederler. Bunları kontrol altına almayı öğrenip beceri geliştirirler. Zamanla çevrelerini ve yakın çevresindeki insanları tanırlar, onlarla iletişim kurmayı öğrenirler.
Okul öncesi çocuklarıyla yapılan hareket etkinlikleri içersinde çocuk kendini, vücudunun parçalarını, duyu organlarını tanıma fırsatı bulur. Böylece disipline edilmiş bir çalışmayla doğal hareket gelişimi desteklenmiş olur.
2-RAHATLAMA : Bedenin, duygu ve düşüncelerin yumuşaması, sakinleşmesi için yapılan bir drama etkinliğidir. Hareket ve ısınma çalışmalarından sonra liderin rehberliğinde çeşitli rahatlama egzersizleri yapılır. Bu egzersizler genel olarak yerde uzanmış olarak yapılır. Gözler kapatılır. Lider, müzik eşliğinde komutlar verip gruptakilerin hayal gücünü harekete geçirir. Vücuttaki yorgunluğun ve gerginliğin giderilmesi amaçlanır. Başarıyla yürütülmüş bir rahatlama çalışmasından sonra enerji toplayan ve güç kazan vücut daha yoğun bir çalışmaya hazırdır.
3-PANDOMİM : Sözsüz ifade olarak bilinen pandomim çocukların çok hoşlandığı bir drama etkinliğidir. Yakın çevresindeki olayları veya günlük alışkanlıkların pandomim ile ifadesi yanında bir eşya, bir olay, bir öykü de çocuklarla birlikte uygulanacak pandomim etkinlikleridir. Pandomim esnasında müzik çoğu kez gereklidir. Müziğin ritmine uygun yürüme, koşma, sıçrama hareketlerinin yanı sıra çeşitli hayvan taklitleri, çiçeklerin açması, rüzgarın esmesi gibi durumlar da müzik ve ritim pandomime canlılık kazandırır.
4-ROL OYNAMA VE DOĞAÇLAMA : Rol oynama, oyundaki karakterlerin özelliklerini, duygularını canlandırmaktır. Doktor, hastalarla ilgilenir; oyundaki rolüne göre neşelidir, mutludur, öfkelidir. Öğretmen öğrencisine ders verir, sevecendir, sinirlidir. Yavrularına yem arayan koruyucu bir tavuk, ormandaki hayvanlara hükmeden güçlü bir kral aslan vb.
Yaratıcı dramada rol oynama bir film veya oyundaki karakteri canlandırmak değil, herhangi bir karakteri duygusal ve davranışsal Özellikleriyle kendi düşselliği içinde canlandırmaktır. Bazen resimler gösterilerek, bazen çeşitli tanımlamalar yapılarak istedikleri rolü alan çocuklar bunları özgürce canlandırıp konuşurlar.
Rol oynamanın daha gelişmiş biçimi olan doğaçlamada çocuğa sosyal olaylardaki gerçeğe uygun davranışları canlandırması için fırsat verildiği gibi gerçek yaşantıda karşılaşma olasılığı bulunmadığı rolleri de üstlenerek, düşsel durumları oynaması için de olanaklar sağlanır. Doğaçlamanın konusuyla çok yakın ilgisi vardır. Çalışma sırasında diyaloglar doğal olarak çocuklar tarafından oluşturulurlar, doğaçlama dil yeteneği bakımından en üst düzeye ulaşır.
Doğaçlamada bazen ses efektleri de kullanılır. Doğaçlama süreci içinde fikirler toplanır, biçimlenir, problemler çözülür ve fikirlerin ifade edeceği dramatik bir form araştırılır. İletişim kurma ihtiyacı grubun fikirlerini diğerleriyle iletişim kurabilecekleri bir yapı içinde organize etmeye yönlendirir. Böylece doğaçlama yoluyla çocuklar doğal yapıyı anlayıp geliştirirler, tutarlı olarak kendilerini ifade ederler. Konuya göre uygun dili konuşurlar.
5-DRAMATİZASYON : Dramatizasyon öykü içinde sunulan olayların ve durumların oynanmasıdır. Dramatizasyonda öykü çocuklara lider tarafından anlatılır, okunur veya resimler gösterilir. Yaratıcı dramatizasyonda öyküyü çocuklar istedikleri gibi gelişip sonuçlandırılabilir. Öykünün nasıl gelişeceğine veya nasıl sonuçlanacağına çocuklar birlikte karar verir, böylece kendi yarattıkları yeni bir öykü oluşur. Dramatizasyon yapılırken her çocuk istediği karakteri kendi seçer. Burada liderin rolü öyküyü anlatmak veya sunmaktır.
Yaratıcı dramatizasyonda verilen veya oluşturulan öykünün;
- Çocukların yaşına ve gelişimine uygun olmasına
- Kolay oynanabilmesine
- Çocukları sıkmayacak sürede olmasına
- Öğretici, eğitici ve gelişimlerini sağlamasına
- Hemen hemen her çocuğun katılımına uygun olmasına, özen gösterilmelidir.
Öyküler kuklalarla da canlandırılabilir. Yaratıcı drama etkinliklerinde çocuklar kukla oynatırken doğaçlama yaparak konuşurlar.
Özellikle çekingen çocuklar kukla oynatırken kuklanın arkasına sığınarak kendi düşüncelerini rahat bir şekilde ifade etmek fırsatı bulurlar, böylece hem duygusal rahatlama sağlar hem de dil gelişiminde ilerleme kaydederler.
6- YARATICI DANS : Yaratıcı dans çocuğun vücut hareketleriyle müziği yorumlamasıdır. Yaratıcı dansta asla hareket komutu verilmez. Çocuklara uygun müzik dinletilerek içlerinden geldiği gibi özgürce dans etmeleri istenir. Müziğe içsel güç katılarak; çiçekli bir bahçede uçuşan kelebeklerin dansı, ormanda kuşların ötüşü ve kanat çırpışı, denizde yaşayan hayvanların karnavalı, çoban ve kuzuların dansı vb. gibi konular verilerek, müziğin ritmine uygun olarak dans etmeleri istenir. Dansta vücudun tüm parçaları kullanılabilir. Baş, boyun, omuzlar, kollar, eller, kalça, bacaklar, ayaklar ve hatta gözler, kaşlar, ağız, dil de dansa katılabilir. Dans çocuğa bedenin nerede ve nasıl çalıştığı, nasıl hareket ettiği ile ilgili değerleri ipuçları verir. Çocuk bu yolla hareketlerinin sınırını (yüksek, orta, alçak), yönünü (ileri, geri, sağa, sola, çapraz) ve hareketlerinin şeklini tanıma fırsatı bulur. Müziğin ritmi, ahengi, çocukların değişik hareketler yapmasına sebep olur. Yaratıcı dans çalışmaları grup halinde yapılabildiği gibi tek tek de yapılabilir, diğer çocuklar müziğin ritmine uygun olarak el çırpabilir, ritim aleti çalabilirler. Müziğin ritmine uygun yürüyüşler, taklit yürüyüşleri, koşular da yaratıcı dans etkinlikleri kapsamındadır.
Yaratıcı dansın temelinde iyi bir müzik eğitimi ve eğitimcisi bulunmalıdır. Okul öncesinde günlük programda yer verilen müzik eğitimine önem vermek, çocuklara müziği sevdirmek, ritim duygusu geliştirmek ancak müziği seven ve bu konuda eğitim almış öğretmenler tarafından gerçekleştirilebilir. Gelişi güzel hazırlanmış bir müzik programı yarardan çok zarar getirir.
YARATICI DRAMA ATÖLYE (WORKSHOP) ÇALIŞMALARI
Yaratıcı drama çalışmaları yaş ve katılımcıların özellikleri göz önünde bulundurularak yapılır. Tanışma, ısınma, oynama, pandomim ve rol oynama, doğaçlama ve oluşum drama aşamalarıdır. Bunların tamamı veya bir kısmı bir esneklik içinde drama seanslarında uygulanır.
TANIŞMA : İsminin baş harfi “A,C,D” vs. olanlar halka içinde dolaşarak tanışır, selamlaşır, konuşurlar. Üzerindeki elbisesinde kırmızı, mor, mavi, vs. renk olanlar halka içinde dolaşıp tanışırlar. Koç, yengeç, boğa, vs. burcunda olanlar anlaşarak tanışırlar. Doğum tarihi (ay olarak) aynı olanlar birbirlerini arayarak bulup tanışırlar, aynı futbol takımını tutanlar selamlaşıp tanışırlar.
TANIŞMA : Grup halka olur ve oturur. Elinde top olan kişi, topu gruptan birine atarken kendi adını söyler. Aını söylerken herhangi bir özelliğini söyler.
Topu attığı kişi de aynı şekilde adını ve herhangi bir özelliğini söyler.
ISINMA AŞAMASINDA YARATICI DRAMA ETKİNLİKLERİ
1-YÜRÜYEREK ISINMA : Halka olunur. Müzik eşliğinde veya tef ritmi ile önce yerinde sayma, sonra yavaştan hızlıya, daha sonra hızlıdan yavaşa yürünür. Liderin verdiği komuta göre; çamurda yürüme, sırtında yük varmış gibi yürüme, sıcak kumda yürüme, bebek gibi emekleme, buz üzerinde yürüme, cam kırıklarının arasında pisliklerin arasında, ezilmiş domateslerin arasında yürüme.
2-YÜRÜYEREK ISINMA : Grup değişik ritimle yürümeye başlar. Hızlı, yavaş yürüme, koşma, yavaşlama, yürürken duvara, çevredeki eşyalara değme, duvara yapışık olarak uzanma, gerileme, yere doğru eğilerek gevşeme.
3- SERBEST YÜRÜME :
- Gülümseyerek yürüme
- Yürürken “Merhaba” deme
- Tokalaşma
- Omuz ve kulaklara dokunma
- Sarılıp bir süre bekleme ve yürüyüşe devam
4- SERBEST YÜRÜME :
- Sadece kendiniz için yürüyün
- Bir kafesteymiş gibi yürüyün
- Kendinize merhaba deyin
- Birine bakın ama iletişim kurmayın
- Bir sözcük seçin (çiçek vb.)
- İletişim kurmadan sözcüğünüzü birkaç defa söyleyin
- Söyleyeceğiniz bir şeyi arayın onunla iletişim kurun
- Randevulaşın
5- YÜRÜYÜŞ :
-Yürümeye başlayın
- Kalabalık bir ana caddedesiniz
- Uzaktan bir arkadaşınızı görüyorsunuz
- Ona ulaşmaya çalışın
-Ulaşın ve ikili olarak yürümeye başlayın
-Başka bir ikili görün, onlara ulaşmaya çalışın, ulaşın ve sohbet edin, dörtlü olarak yürüyün
-Başka bir dörtlü görüp aynı işlemi sürdürün.
6-HAYVAN YÜRÜYÜŞLERİ :
- Tavşan, fil, ördek, yılan, kanguru vb. seçilen hayvanların yürüyüşleri ve çıkardıkları sesler taklit edilerek, müzik veya tef
ritmi eşliğinde yürünür.
7-RİTİM ALETLERİYLE YÜRÜME :
- Ortada bulunan ritim aletlerinden birer tane seçilir. (tel, zil, ritim sopaları vs.)
-Ritim aletlerini seçen katılımcılar halka olur.
-Yavaş ritimden başlanarak bir uyum içerisinde hızlanır, daha sonra ritim yavaşlatılarak yürüyüş temposu da yavaşlatılır.
-Yürüyüş, sekme hareketine, arka arkaya sıralamak, yılan, salyangoz hareketlerine ritim eşliğinde dönüştürülür.
8-MÜZİK EŞLİĞİNDE YÜRÜME :
- Müzik başlar, serbest şekilde yürünür. Müziğin uygun yerinde liderin komutuyla “iyi günler, iyi günler” diyerek vücudun uzuvları birleşir.
1- Dizler 5- Eller
2- Parmaklar 6- Omuzlar
3- Kollar 7- Kalçalar
4- Ayaklar 8- Dirsekler
ISINMA AŞAMASINDA OYUNLAR
- MEYVE SEPETİ : Gruptakiler 3-4 gruba ayrılır. Her grup kendine bir meyve ismi seçer. Ebe seçilir. Ebe seçilen meyve isimlerinden birini söyler (elma, armut, muz). O meyveyi seçen herkes yer değiştirip birbirinin yerine geçmeye çalışır. Ebe bazen de “meyve sepeti” der ve o zaman herkes birbirinin yerini kapmaya çalışır. Açıkta kalan ebe olur.
-ELMA TOPLAMA : Gruptakiler halka olur. Herkes başının üzerinde bir nokta tespit edip uzanabileceği kadar en yüksek noktaya bütün kaslarıyla uzanmaya çalışır. Liderin komutu ile gruptakiler kendini aşağı bırakır. Bacaklarının üzerinde esneme, başı serbest bırakma, ritim eşliğinde yavaş yavaş yukarı değin kalkma, kalkarken vücudundaki her kemiği hissedecek kadar ağır ağır hareket etme. İlk aşamada kalkma, liderin verdiği komut eşliğinde yapılırken, ikinci aşamada grup esnedikten sonra hiç komut verilmez. Gruptakiler birbirlerini kendiliklerinden ritimle kalkar.
- SALYANGOZ OYUNU : Grup sıra olur. Herkes eliyle öndekinin belinden tutar. Grup ritimle yürümeye başlar. En arkadaki öndekini yakalamaya çalışır ve koşar. Yakalanan oyundan çıkar. Bazen de grup spiral hale gelmek için ortaya sıkışır, sonra açılır, bu hareket salyangoza benzer.
- HEYKEL OLMA : Grup daire şeklinde yere oturur. Gönüllü iki kişi seçilir. Bunlardan bir tanesi gözünü kapatır. Diğeri istediği bir şekilde heykel olur. Gözü kapalı olan heykel olana dokunarak onun nasıl durduğunu anlamaya çalışır. İyice anlayınca onun olduğu şekle kendisi girer. Katılımcılar sırayla farklı duruşlarla oyunu sürdürürler.
Sonra iki kişi, üç kişi heykel olarak değişik pozisyonlarda heykeller oluşturulur.
- AYNA ÇALIŞMALARI : Gruptakiler eşleşerek karşı karşıya dururlar. Herkes eşinin gözünün içine bakar ve yaptığı hareketi vücudu ile tekrar eder. Hareketi başlatanlar sıra ile yer değiştirir. Yönetme ve yönetilme ilişkisi gerçekleştirilir.
-KÖR DOLAŞTIRMA : Gruptakiler eşleşir. Sırayla eşlerden biri gözünü kapatır. Diğer eş onu hiçbir zarar vermeden
dolaştırır, herhangi bir yere götürür. Hayvanat bahçesi, çiftlik, lunapark vs. orada gördüklerini gözü kapalı olan arkadaşına anlatır. Sonra gözü kapalı olan gözünü açar ve eşi gözünü kapatır, o da onu istediği bir yere götürür, gördüklerini tanıtır ve anlatır.
-KÖR TAVUKLAR : Grup ikiye ayrılır; liderler ve kör tavuklar. Liderlerin her biri bir köşeye gider. Tavuk olanlar gözlerini
kapatır. Liderler herhangi bir seste tavukları çağırır. Tavuklar istedikleri sese doğru gözleri kapalı yönelirler.
-MAKİNA PARÇASI : Grup halinde oynanır. Bir kişi ortaya gelir. Herhangi bir makineyi seçer ve onun bir parçası olarak
hareket eder. Diğer katılımcılar sırayla makinenin diğer parçalarını hareket ve sesle oluştururlar. 3-4 kişilik gruplarla birden fazla makine olma şeklinde oynanır.
-OYUNCAKÇI DÜKKANI : Grup daire şeklinde oturur. Lider “Bir yılbaşı gecesi siz bir oyuncaksınız. Biraz sonra sükkan
sahibi gidecek. İstediğiniz bir oyuncak olabilirsiniz ve onun gibi davranacaksınız. Her şey serbest ses, konuşma, hareket” der. Oyun oynanır.
Oyunun diğer bir şekli; şimdi oyuncakçı dükkanına gidiyoruz istediğiniz bir oyuncağı alabilirsiniz, onunla istediğiniz gibi oynayabilirsiniz.
-MÜZEYE GEZİ : Grup ikiye ayrılır. Katılımcılardan bir kısmı müzedeki resim veya heykel olur. Diğer kısmı müzeyi gezen turistler olur. Turistler istedikleri resim veya heykel ile istedikleri konularda konuşabilirler.
-İP ATLAMA : Gruptakiler 4 ya da daha fazla katılımcıyla takım kurarlar. Bazıları ellerindeki ipi sallar, diğerleri de ip atlar. Hayali olan bu ipi atlamaktan çok, sallamak konsantrasyon gerektirir.
RAHATLAMA EGZERSİZLERİ
Rahatlama egzersizleri müzik eşliğinde, gözleri kapalı olarak liderin komutuyla yapılır. Grubun haya gücü rahatlamayı sağlar.
-Vivaldi’nin “Sonbahar” suiti eşliğinde, yere oturan gruba sonbaharda oluşan değişiklikleri düşlemeleri, rüzgarda yaprakların nasıl savrulduğunu sorup, herkesten kendini bir “yaprak” gibi hissetmesini ister.
Lider şu soruları sorar :
1-Yaprak olduğunuzda ne hissettiniz?
2-Ağacınızdan sizi kim koparttı?
3-Yere düşerken neler hissettiniz?
- Lider grupla konuşur. Liderin verdiği direktifler;
1-Siz şimdi küçük bir şişe içindesiniz
2-Şişenin içinde çok sıkışık bir durumdasınız
3-Kocaman bir çöldesiniz
4-Bütün vücudunuz ağrıyor
5-Belki de 100 senedir oradasınız
6-Birisi gelse de beni kurtarsa diye düşünüyorsunuz
7-Ve bir çocuk geçiyor
8-Duruyor, şişeyi görüyor, eline alıyor, sağına soluna bakıyor, kapağını açıyor
9-Önce şişeden başınız çıkıyor
10-Sonra omuzlarınızı hareket ettiriyorsunuz. Şişeden çıkmaya çalışıyorsunuz.
11-Omzunuzun önce biri sonra diğeri çıkıyor.
12-Bir kolunuz yukarıya doğru uzanıyor, sonra diğer kolunuz
13-Gövdenizin şişeden çıktığını hissediyorsunuz
14-Vücudunuzu yukarıya doğru çekiyorsunuz. Bacaklarınızı şişeden yukarıya çıkarıyorsunuz.
15-Şişeden dışarıya çıktınız. Rahatsınız. Önce başınızı sonra omuzlarınızı, gövdenizi, bacaklarınızı, bileklerinizi, ayaklarınızı
hareket ettiriyorsunuz, derin bir nefes alıyorsunuz, artık özgürsünüz. İstediğiniz anda gözlerinizi açabilir, hoplayıp zıplayabilirsiniz.
-Rodrigo’nun “Concierto de Aranjuez” isimli eserinin eşliğinde grup yere oturur. Kar tanelerinin nasıl yavaş yavaş aşağıya düştüğünü sorup, müzik eşliğinde lider şu komutları verir.
1-Şimdi çok yükseklerdesiniz yavaş yavaş aşağı düşmeye başladınız
2-Rüzgar sizi bir o yana bir bu yana götürüyor
3-Yeryüzüne, çok yakın bir yere düştünüz
4-Yerleri bembeyaz yaptınız. Artık çocuklar sizinle oynayabilirler. Kardan adam yapabilirsiniz.
-Aynı müzik eşliğinde; lider gruba “Şimdi kum saatinin içindeki kumlarsınız. Komut verince kum saatini çevireceğim, önce
ayaklarınız ağırlaşacak yavaş yavaş aşağı çekiliyorsunuz. En son başınız düşüyor, şimdi tamamen döküldünüz.” Diye açıklama yapar. Lider, dökülürken neler hissettiniz diye sorar.
-Dalga sesi ve martı bağrışımları efekti eşliğinde yere uzanan gruba lider açıklamada bulunur. “Yaz gelmiş, deniz kenarında
kumda yatıyorsunuz. Dalgaların ve martıların sesini duyuyorsunuz, dalgalar önce ayak parmaklarınıza, ayaklarınıza, bacaklarınıza geliyor. Sonra geri çekiliyor. Tekrar gelip bu sefer kollarınıza çıkıyor. Denizin kenarında olmak ve denizin sesini duymak ne güzel.”
Gruba neler hissettikleri sorulur.
-Tschaikovky’nin “Kuğu Gölü’nden Kuğuların Dansı” bölümü eşliğinde grup gözünü kapar. Lider “Şimdi sizler birer
mumsunuz. Bazılarınız süslü, bazılarınız ise renkli mumlarsınız. Ne kadar güzel olduğunuzu düşünüyorsunuz.”
1-Şimdi birisi sizi yaktı. Etrafa ışık vermeye başladınız. İnsanları karanlıktan kurtardınız
2-Fakat o da ne yavaş yavaş erimeye başladınız
3-Ben ona kadar sayacağım ve siz de eriyip yere doğru küçüleceksiniz. Bir, iki, üç, dört, beş, altı, yedi, sekiz, dokuz, on
4- Şimdi çok küçüksünüz, ama küçüldükçe etrafa çok ışık veriyorsunuz.
Daha sonra lider gruba küçülürken neler hissettiklerini sorar.
-Lider, gök gürültüsü ve yağmur efekti eşliğinde açıklamalar yapar:
“Çok sıcak bir gün yaz gelmiş, sokaktasınız, çok terlediniz ve susadınız. Ah! Bir yağmur yağsa diyorsunuz. O sırada gök
gürüldüyor ve yağmur yağmaya başlıyor. Yağmur damlaları başınıza, boynunuza, omzunuza, kol ve bacaklarınıza oradan da yere süzülüyor. Çok ıslandınız, yağmur da geçti, rahatladınız. Ama ıslaklığı geçirmeniz lazım, onun için gözlerinizi açın, kafanızı ve bacaklarınızı sallayın.
- Lider gruba komut verir. “Sizi bir gezintiye çıkarmak istiyorum. Güneş ışınlarının bedeninizin içindeki bir gezinti bu. Yere yatın ve rahat olun. Karnınız rahat olsun, karnınıza bir güneş doğuyor ve büyüyor sizi ısıtıyor. Güneş ayaklarınıza iniyor, sonra tekrar yukarı çıkıyor. Boğazınızda bir yere düğümleniyor. Onu çıkarmaya çalışın, kollarınıza çıkıyor. Boğazınızdan bir yere düğümleniyor. Onu çıkarmaya çalışın, kollarınıza çıkıyor, ışınlarını saçıyor. Şimdi vücudunuzun istediğiniz bir yerinde güneşi barındırın (hafifi müzik eşliğinde lider devam eder)
Güneş neredeyse o bölge yavaş yavaş canlanıyor. Yavaş hareketlerle müziğe uyarak yatılan yerde dans ediliyor. Bir süre sonra
dans bitiyor. Kalkabilirsiniz, gözlerinizi açabilirsiniz.
- Lider gruptakilerin bedenlerini algılamaları için komut verir.
1-Çorabınızın içindeki ayaklarınızı duyumsayın.
2-Ayaklarınızda çorabınızı duyumsayın
3-Ayakkabının içinde ayaklarınızı duyumsayın
4-Bacaklarınızda çorabınızı duyumsayın
5-Bacaklarınızda pantolon ya da eteğinizi duyumsayın
6-Bluzunuzun içinde sırtınızı duyumsayın
7-Parmağınızdaki yüzüğünüzü duyumsayın
8-Kulaklarınızı duyumsayın
www.okuloncesi.gen.tr
Çocuğu yaratıcılığa götüren en etkin ve en kapsamlı yollardan birisi de “Yaratıcı Drama”dır. Drama sözcüğünün Türkçe karşılığı tam olarak bulunmamaktadır. Yunanca “Dram”dan türetilmiştir. Dram, yapmak, etmek, eylemek anlamı taşımaktadır. Tiyatro bilimi çerçevesi içinde “Drama” kavramı özetlenmiş, soyutlanmış eylem durumları anlamı taşımaktadır.
Yaratıcı drama;
- Doğaldır (Yapılandırılmamıştır) Ürün gibi değerlendirilmez, seyirci de kendisidir.
- Sahne yoktur (sunuşsal değildir)
- Metni yoktur (doğaçlama şeklindedir)
Dramaya katılan kişilere aktör yerine katılımcı, yöneten kişilere de öğretmen yerin lider denilmektedir. Liderin görevi
katılımcıları rollere yönlendirmek değil “rehberlik” etmektir.
Drama etkinliklerine her yaştan kişiler katılmakla birlikte “Yaratıcı Drama” yaşı 5-14 yaşlar arasıdır.
Yaratıcı dramada hayali veya imgelim gücüne dayanan yapının oluşması söz konusudur. Dramada ortaya konulanlar o anda yaratılanlardır. İlk kez vardırlar, dolayısıyla ortaya çıkan oyunun doğrusu yanlışı yoktur. Sonradan üzerinde tartışılarak daha iyi yollar olabileceği ortaya çıkarsa oyun yeniden denenebilir. Yani dramada yanlış yapma korkusu olmaz, olmamalıdır. Gruptaki bireyler kendilerine saptanmış olan bir genel çerçeve içinde kalırlar. (Saptanmış olan konunun ya da tartışılması istenen davranış biçiminin getirdiği belli sınırlılıklar) Fakat bu çerçeve içinde birey kendi yaratıcılığı, içselliği önceki yaşantıları bilgileri ışığında deneyim ve izlenimlerin etkisi ve rehberliğinde son derece özgürdür. Yine bireyler canlandırmalar süresinde tiyatroda olduğu gibi tipler, roller ve kişilikler yaratıp bunları deneyebilir.
Drama etkinliklerini yürütecek olan grup liderinin oyunculuk ve tiyatro yapma hakkında az da olsa bir eğitim almış olması gerekir. En önemli özelliği iletişime açık, istekli ve hazır olma niteliğini taşımasıdır. Dramada lider hem oyuncu, hem pedagog, hem de biraz psikologtur. Lider oyunda grubu organize eder, kuralları işletmeye çalışır, gerekirse dışarıdan talimat verir, oyuna konsantrasyonu sağlar. Değerlendirme lider ve katılımcılarla birlikte oyunun sonunda yapılır. Değerlendirme sonucu uyarılar göz önünde bulundurularak gerekirse oyun yeniden oynanabilir ve tekrar değerlendirilir.
Drama çalışmalarının yapılabilmesi için; bir grup, eğitimden geçmiş bir lider çalışma yapmaya uygun bir mekan gereklidir. Grubun yapısı ve katılımcıların özellikleri göz önünde bulundurularak bir esneklik içinde veya liderlerin farklı metodolojik yaklaşımları yanı sıra drama süreci içinde dört tip uygulama yapılır.
1- Isınma
2- Oynama
3- Doğaçlama
4- Oluşumlar
1- Isınma : Çeşitli yöntemlerle beş duyuyu kullanma, gözlem yetisinin geliştiği bedensel ve dokunsal alıştırmaların yapıldığı tanıma, etkileşim kurma, güven ve uyum gibi özellikleri katılımcıya kazandıran ve oldukça kesin kurallarla belirlenen, grup liderinin yönlendiriciliğinde yapılan çalışmalardır. Rahatlama ve hareket çalışmaları olarak da adlandırılan ev her ikisini de kapsayan ısınma çalışmaları;
1-Psişik ve bedensel açıdan kendini tanıma
2-Psişik ve bedensel açıdan karşısındakini tanıma
3-Karşılıklı iletişim kurma
4-Grup dinamiğini oluşturma
5-Sözlendirme ve etkileşim çalışmaları, öykü, anı anlatma
6- Diğer bir aşamaya geçme biçiminde süre gelir.
2- Oynama : (Pandomim ve Rol Oynama) Belirlenmiş kurallar içinde özgürce oyun kurma ve bu olayları geliştirme çabalarından oluşur. Yaratıcılık ve hayal gücü boyutları işin içine girer.
3- Doğaçlama : Daha az kesin olarak belirlenmiş bir süreç olup saptanan bir konu ya da temadan yola çıkılır ya da saptanan
hedefe doğru belli aşamalarla yol alınır. Bireysel ve grupsal yaratıcılığın en ön plana çıktığı çalışmalardır.
4- Oluşumlar : Bir süreç özellikle belirlenmemiş bir çıkış noktasından başlar. Sürecin nasıl gelişeceği ve nereye varacağı belirsizdir.
Yaratıcı drama sürecinde diğer sanat dallarının da uğraşları da yer alır. Yazınsal metin, şiir, senaryo yazma, resim yapma, dekor hazırlama, kostüm, maske, kukla tasarımları, çevre tasarımları, ritmik deney(müziği veya ritmi kendileri oluşturabildikleri gibi hazır müziklerden de yararlanılabilir) alanlarında da yaratıcı drama çalışmaları yapılır. Fotoğraf, film, video ve elektronik dallarda işe koşulabilir.
Dramanın amaçları üç ana başlık altında toplanabilir:
1- Kişinin kendi bedenine, duygularına, düşüncelerine ve çevresinde olup bitenlere karşı bilinçli olmasıdır.
2- Çağrışımların, duyguların, bilgi ve deneyimlerin özgürleştiği bir ortamın sağlanmasıdır.
3- Drama etkinliği drama yaşantısının somut olarak doyumsanmasıyla, kişinin evrensel, toplumsal, moral, etik ve soyut kavramları anlamlandırmasıdır.
YARATICI DRAMANIN ÖNEMİ
Yaratıcı drama çocuk oyunlarının başlangıcıdır. (Neolandy, 1984) Eğitimde drama çocukların doğal öğrenme araçlarını kullanır ve ilk oyun bilgilerinin öğrenme deneyimi yerinde yoğunlaşmasına ve bu deneyimin derinleşmesine yarar. Çocuklar dramada bir başka kişi olamazlar. Bir başkasını çizerler, bir başkasının yerine geçerler. Katılanlar ciddi ve korkutucu olmayan bir çerçeve içinde duygusal riskleri yaşama şansına sahiptirler. (Deverall,1981).
Yaratıcı drama dolaylı yoldan anlatılır, bu nedenle başkalarının davranışlarını ve insanın kendi davranışlarını emin bir mesafeden gözleme imkanı vardır. Bir fantezinin içinden gerçeğe bakılabilir. Bu günün sorunları, geçmiş ve gelecekte araştırılabilir. Dramada bir durum somut, aynı zamanda soyut ifadelerle keşfedilir. Olayların yaşanarak gelişmesini içeren aktif bir yöntemdir. Böylece unsurları somutlaştırarak durumu açıklağa kavuşturur. (Bennet,1983)
Yaratıcı drama “zaman içinde donar” böylelikle sorun “insanlar değişime uğradıkça” incelenmiş olur. (Heatheote,1976) içsel bir deneyim kazandırır. Bir durum hakkında dışarıdan konuşmaktan ziyade bir durum içinde düşünülür. “Pratik ve hızlıdır” zekayı olduğu kadar duyguları da işin içine katar. Kavramayı sağlayan bu duygu düzeyidir. Duygu ve düşüncenin birleşmesinden kavrama oluşur. (Neolandy,1984)
Yaratıcı dramanın önemli bir unsuru düşünmedir. Betty Wagner (1979) dramayı denemeye değer kılan tek şeyin düşünme unsuru olduğunu savunarak, “insanlardaki düşünme gücünün arttırılmasının” önemli olduğunu ileri sürerek “çünkü düşünme uzun vadede bir insan değiştiren tek şeydir” demektedir.
Yaratıcı Drama felsefesinin bir bölümü de öz saygı kurma ve özgüvenin geliştirilmesi ihtiyacını taşımaktır. Özellikle kızlar için özsaygı ve güven eksikliği dişi cinsiyet kalıbı için engelleyici unsurlardır. Erkek çocuklar açısından da drama onların kendi duygularıyla yüz yüze gelmelerini sağlar. Emin, kontrollü bir durumda duygusal katılmayı keşfederler. Düşünerek duyguların frenlenmesi drama yönteminde esastır.
Yaratıcı drama sayesinde çocuklar kararlar verir ve sorunları çözerler. Güç kazanma ve sorumluluk taşıma şansı kazanırlar. Drama katılımcılar için öz saygılarını, değer yargılarını ve hepsinin ötesinde kendi yaşantıları üzerinde etki ve kontrollerini denemede kişisel güçlerini arttırma imkanları yaratır.
Yaratıcı drama yöntemi bir benlik yaratma imkanı verir, bu da yeni olasılıkların algılanmasında ve kişisel gücün geliştirilmesinde kurtarıcı bir kuvvettir. (Normon,1985)
Yaratıcı drama ile konuşma yetenekleri denenir ve kazanılır. Çocuklar dinlemeyi ve diğerleri ile iletişim kurmayı öğrenirler. Durumları bir başka görüş açısından görme yeteneği gelişir. Birlikte çalışma becerisi geliştirerek “ben kazandım, sen kaybettin” gibi bir hastalığa güçlü bir ilaç sunmuş olur.
Yaşam içinde değişim süreklidir. Sürekli üretilen yeni bilgilerin ve bunların temelindeki eski bilgilerin insanların zihninde yerleşebilmesi ancak toplumsal etkileşimle mümkündür. Dünyayı her alanda yeni etkileşimler, yeni kümelenmeler ve yapılanlar içinde algılayabilmek için gerekli alışkanlıkların kazanılması bazı yöntemlerle geliştirilebilmektedir. Yaratıcı drama çalışmaları bize böyle bir yöntemi sunmaktadır.
Gerek öğretmen ve eğiticilerin yaratıcı dramayı bilmeleri, gerekse çocukların bu yöntemle yetişmeleri onları iki önemli boyuta; yaratıcılığa ve eleştirel düşünmeye yöneltecektir.
Tüm eğitici programların hedefleri çocuğun hem bireysel olarak hem de toplumun bir bereyi olarak potansiyelini maksimum düzeye çıkarmaktır. Modern eğitim sistemi içinde de yaratıcı dramanın hedefleri şöyle sıralanabilir.
1- Bir grup olarak beraber çalışabilme becerisini geliştirebilme.
2- Kendini ve başkalarını anlama becerisini geliştirebilme
3- Kendine güven duyma, teşvik ve karar verme becerilerini kazandırma.
4- Dil ve iletişim becerilerini ilerletme.
5- Farklı olay ve durumlarla ilgili deneyimler kazanma
6- Çocukların hayal gücünü, duygularını ve düşüncelerini geliştirme.
7- Çocukların ahlaki değerleri keşfetmelerine olanak tanıma.
8- Yaratıcılık ve estetik gelişimini sağlama.
YARATICI DRAMA ETKİNLİKLERİ
1- HAREKET : Çeşitli hareket yöntemleriyle kendini tanıma, başkalarını tanıma, etkileşim kurma, güven duyma, uyum sağlama ve bir çok özellikleri katılımcıya kazandıran bir etkinlik çalışmasıdır.
Durduğu yerde sallanma, yürüme, koşma, zıplama, sıçrama, beş duyuyu kullanma vb. hareketlerle liderin rehberliğinde belli kurallara uygun olarak yapılan bir drama etkinliğidir.
Çocuklar doğumdan itibaren doğal olarak hareket ederek yaşantı ile ilgili pek çok şeyi öğrenirler. Kendi vücutlarını tanırlar, organların farklı işlevleri olduğunu fark ederler, ellerini ayaklarını farklı işlerde kullandıklarını keşfederler. Bunları kontrol altına almayı öğrenip beceri geliştirirler. Zamanla çevrelerini ve yakın çevresindeki insanları tanırlar, onlarla iletişim kurmayı öğrenirler.
Okul öncesi çocuklarıyla yapılan hareket etkinlikleri içersinde çocuk kendini, vücudunun parçalarını, duyu organlarını tanıma fırsatı bulur. Böylece disipline edilmiş bir çalışmayla doğal hareket gelişimi desteklenmiş olur.
2-RAHATLAMA : Bedenin, duygu ve düşüncelerin yumuşaması, sakinleşmesi için yapılan bir drama etkinliğidir. Hareket ve ısınma çalışmalarından sonra liderin rehberliğinde çeşitli rahatlama egzersizleri yapılır. Bu egzersizler genel olarak yerde uzanmış olarak yapılır. Gözler kapatılır. Lider, müzik eşliğinde komutlar verip gruptakilerin hayal gücünü harekete geçirir. Vücuttaki yorgunluğun ve gerginliğin giderilmesi amaçlanır. Başarıyla yürütülmüş bir rahatlama çalışmasından sonra enerji toplayan ve güç kazan vücut daha yoğun bir çalışmaya hazırdır.
3-PANDOMİM : Sözsüz ifade olarak bilinen pandomim çocukların çok hoşlandığı bir drama etkinliğidir. Yakın çevresindeki olayları veya günlük alışkanlıkların pandomim ile ifadesi yanında bir eşya, bir olay, bir öykü de çocuklarla birlikte uygulanacak pandomim etkinlikleridir. Pandomim esnasında müzik çoğu kez gereklidir. Müziğin ritmine uygun yürüme, koşma, sıçrama hareketlerinin yanı sıra çeşitli hayvan taklitleri, çiçeklerin açması, rüzgarın esmesi gibi durumlar da müzik ve ritim pandomime canlılık kazandırır.
4-ROL OYNAMA VE DOĞAÇLAMA : Rol oynama, oyundaki karakterlerin özelliklerini, duygularını canlandırmaktır. Doktor, hastalarla ilgilenir; oyundaki rolüne göre neşelidir, mutludur, öfkelidir. Öğretmen öğrencisine ders verir, sevecendir, sinirlidir. Yavrularına yem arayan koruyucu bir tavuk, ormandaki hayvanlara hükmeden güçlü bir kral aslan vb.
Yaratıcı dramada rol oynama bir film veya oyundaki karakteri canlandırmak değil, herhangi bir karakteri duygusal ve davranışsal Özellikleriyle kendi düşselliği içinde canlandırmaktır. Bazen resimler gösterilerek, bazen çeşitli tanımlamalar yapılarak istedikleri rolü alan çocuklar bunları özgürce canlandırıp konuşurlar.
Rol oynamanın daha gelişmiş biçimi olan doğaçlamada çocuğa sosyal olaylardaki gerçeğe uygun davranışları canlandırması için fırsat verildiği gibi gerçek yaşantıda karşılaşma olasılığı bulunmadığı rolleri de üstlenerek, düşsel durumları oynaması için de olanaklar sağlanır. Doğaçlamanın konusuyla çok yakın ilgisi vardır. Çalışma sırasında diyaloglar doğal olarak çocuklar tarafından oluşturulurlar, doğaçlama dil yeteneği bakımından en üst düzeye ulaşır.
Doğaçlamada bazen ses efektleri de kullanılır. Doğaçlama süreci içinde fikirler toplanır, biçimlenir, problemler çözülür ve fikirlerin ifade edeceği dramatik bir form araştırılır. İletişim kurma ihtiyacı grubun fikirlerini diğerleriyle iletişim kurabilecekleri bir yapı içinde organize etmeye yönlendirir. Böylece doğaçlama yoluyla çocuklar doğal yapıyı anlayıp geliştirirler, tutarlı olarak kendilerini ifade ederler. Konuya göre uygun dili konuşurlar.
5-DRAMATİZASYON : Dramatizasyon öykü içinde sunulan olayların ve durumların oynanmasıdır. Dramatizasyonda öykü çocuklara lider tarafından anlatılır, okunur veya resimler gösterilir. Yaratıcı dramatizasyonda öyküyü çocuklar istedikleri gibi gelişip sonuçlandırılabilir. Öykünün nasıl gelişeceğine veya nasıl sonuçlanacağına çocuklar birlikte karar verir, böylece kendi yarattıkları yeni bir öykü oluşur. Dramatizasyon yapılırken her çocuk istediği karakteri kendi seçer. Burada liderin rolü öyküyü anlatmak veya sunmaktır.
Yaratıcı dramatizasyonda verilen veya oluşturulan öykünün;
- Çocukların yaşına ve gelişimine uygun olmasına
- Kolay oynanabilmesine
- Çocukları sıkmayacak sürede olmasına
- Öğretici, eğitici ve gelişimlerini sağlamasına
- Hemen hemen her çocuğun katılımına uygun olmasına, özen gösterilmelidir.
Öyküler kuklalarla da canlandırılabilir. Yaratıcı drama etkinliklerinde çocuklar kukla oynatırken doğaçlama yaparak konuşurlar.
Özellikle çekingen çocuklar kukla oynatırken kuklanın arkasına sığınarak kendi düşüncelerini rahat bir şekilde ifade etmek fırsatı bulurlar, böylece hem duygusal rahatlama sağlar hem de dil gelişiminde ilerleme kaydederler.
6- YARATICI DANS : Yaratıcı dans çocuğun vücut hareketleriyle müziği yorumlamasıdır. Yaratıcı dansta asla hareket komutu verilmez. Çocuklara uygun müzik dinletilerek içlerinden geldiği gibi özgürce dans etmeleri istenir. Müziğe içsel güç katılarak; çiçekli bir bahçede uçuşan kelebeklerin dansı, ormanda kuşların ötüşü ve kanat çırpışı, denizde yaşayan hayvanların karnavalı, çoban ve kuzuların dansı vb. gibi konular verilerek, müziğin ritmine uygun olarak dans etmeleri istenir. Dansta vücudun tüm parçaları kullanılabilir. Baş, boyun, omuzlar, kollar, eller, kalça, bacaklar, ayaklar ve hatta gözler, kaşlar, ağız, dil de dansa katılabilir. Dans çocuğa bedenin nerede ve nasıl çalıştığı, nasıl hareket ettiği ile ilgili değerleri ipuçları verir. Çocuk bu yolla hareketlerinin sınırını (yüksek, orta, alçak), yönünü (ileri, geri, sağa, sola, çapraz) ve hareketlerinin şeklini tanıma fırsatı bulur. Müziğin ritmi, ahengi, çocukların değişik hareketler yapmasına sebep olur. Yaratıcı dans çalışmaları grup halinde yapılabildiği gibi tek tek de yapılabilir, diğer çocuklar müziğin ritmine uygun olarak el çırpabilir, ritim aleti çalabilirler. Müziğin ritmine uygun yürüyüşler, taklit yürüyüşleri, koşular da yaratıcı dans etkinlikleri kapsamındadır.
Yaratıcı dansın temelinde iyi bir müzik eğitimi ve eğitimcisi bulunmalıdır. Okul öncesinde günlük programda yer verilen müzik eğitimine önem vermek, çocuklara müziği sevdirmek, ritim duygusu geliştirmek ancak müziği seven ve bu konuda eğitim almış öğretmenler tarafından gerçekleştirilebilir. Gelişi güzel hazırlanmış bir müzik programı yarardan çok zarar getirir.
YARATICI DRAMA ATÖLYE (WORKSHOP) ÇALIŞMALARI
Yaratıcı drama çalışmaları yaş ve katılımcıların özellikleri göz önünde bulundurularak yapılır. Tanışma, ısınma, oynama, pandomim ve rol oynama, doğaçlama ve oluşum drama aşamalarıdır. Bunların tamamı veya bir kısmı bir esneklik içinde drama seanslarında uygulanır.
TANIŞMA : İsminin baş harfi “A,C,D” vs. olanlar halka içinde dolaşarak tanışır, selamlaşır, konuşurlar. Üzerindeki elbisesinde kırmızı, mor, mavi, vs. renk olanlar halka içinde dolaşıp tanışırlar. Koç, yengeç, boğa, vs. burcunda olanlar anlaşarak tanışırlar. Doğum tarihi (ay olarak) aynı olanlar birbirlerini arayarak bulup tanışırlar, aynı futbol takımını tutanlar selamlaşıp tanışırlar.
TANIŞMA : Grup halka olur ve oturur. Elinde top olan kişi, topu gruptan birine atarken kendi adını söyler. Aını söylerken herhangi bir özelliğini söyler.
Topu attığı kişi de aynı şekilde adını ve herhangi bir özelliğini söyler.
ISINMA AŞAMASINDA YARATICI DRAMA ETKİNLİKLERİ
1-YÜRÜYEREK ISINMA : Halka olunur. Müzik eşliğinde veya tef ritmi ile önce yerinde sayma, sonra yavaştan hızlıya, daha sonra hızlıdan yavaşa yürünür. Liderin verdiği komuta göre; çamurda yürüme, sırtında yük varmış gibi yürüme, sıcak kumda yürüme, bebek gibi emekleme, buz üzerinde yürüme, cam kırıklarının arasında pisliklerin arasında, ezilmiş domateslerin arasında yürüme.
2-YÜRÜYEREK ISINMA : Grup değişik ritimle yürümeye başlar. Hızlı, yavaş yürüme, koşma, yavaşlama, yürürken duvara, çevredeki eşyalara değme, duvara yapışık olarak uzanma, gerileme, yere doğru eğilerek gevşeme.
3- SERBEST YÜRÜME :
- Gülümseyerek yürüme
- Yürürken “Merhaba” deme
- Tokalaşma
- Omuz ve kulaklara dokunma
- Sarılıp bir süre bekleme ve yürüyüşe devam
4- SERBEST YÜRÜME :
- Sadece kendiniz için yürüyün
- Bir kafesteymiş gibi yürüyün
- Kendinize merhaba deyin
- Birine bakın ama iletişim kurmayın
- Bir sözcük seçin (çiçek vb.)
- İletişim kurmadan sözcüğünüzü birkaç defa söyleyin
- Söyleyeceğiniz bir şeyi arayın onunla iletişim kurun
- Randevulaşın
5- YÜRÜYÜŞ :
-Yürümeye başlayın
- Kalabalık bir ana caddedesiniz
- Uzaktan bir arkadaşınızı görüyorsunuz
- Ona ulaşmaya çalışın
-Ulaşın ve ikili olarak yürümeye başlayın
-Başka bir ikili görün, onlara ulaşmaya çalışın, ulaşın ve sohbet edin, dörtlü olarak yürüyün
-Başka bir dörtlü görüp aynı işlemi sürdürün.
6-HAYVAN YÜRÜYÜŞLERİ :
- Tavşan, fil, ördek, yılan, kanguru vb. seçilen hayvanların yürüyüşleri ve çıkardıkları sesler taklit edilerek, müzik veya tef
ritmi eşliğinde yürünür.
7-RİTİM ALETLERİYLE YÜRÜME :
- Ortada bulunan ritim aletlerinden birer tane seçilir. (tel, zil, ritim sopaları vs.)
-Ritim aletlerini seçen katılımcılar halka olur.
-Yavaş ritimden başlanarak bir uyum içerisinde hızlanır, daha sonra ritim yavaşlatılarak yürüyüş temposu da yavaşlatılır.
-Yürüyüş, sekme hareketine, arka arkaya sıralamak, yılan, salyangoz hareketlerine ritim eşliğinde dönüştürülür.
8-MÜZİK EŞLİĞİNDE YÜRÜME :
- Müzik başlar, serbest şekilde yürünür. Müziğin uygun yerinde liderin komutuyla “iyi günler, iyi günler” diyerek vücudun uzuvları birleşir.
1- Dizler 5- Eller
2- Parmaklar 6- Omuzlar
3- Kollar 7- Kalçalar
4- Ayaklar 8- Dirsekler
ISINMA AŞAMASINDA OYUNLAR
- MEYVE SEPETİ : Gruptakiler 3-4 gruba ayrılır. Her grup kendine bir meyve ismi seçer. Ebe seçilir. Ebe seçilen meyve isimlerinden birini söyler (elma, armut, muz). O meyveyi seçen herkes yer değiştirip birbirinin yerine geçmeye çalışır. Ebe bazen de “meyve sepeti” der ve o zaman herkes birbirinin yerini kapmaya çalışır. Açıkta kalan ebe olur.
-ELMA TOPLAMA : Gruptakiler halka olur. Herkes başının üzerinde bir nokta tespit edip uzanabileceği kadar en yüksek noktaya bütün kaslarıyla uzanmaya çalışır. Liderin komutu ile gruptakiler kendini aşağı bırakır. Bacaklarının üzerinde esneme, başı serbest bırakma, ritim eşliğinde yavaş yavaş yukarı değin kalkma, kalkarken vücudundaki her kemiği hissedecek kadar ağır ağır hareket etme. İlk aşamada kalkma, liderin verdiği komut eşliğinde yapılırken, ikinci aşamada grup esnedikten sonra hiç komut verilmez. Gruptakiler birbirlerini kendiliklerinden ritimle kalkar.
- SALYANGOZ OYUNU : Grup sıra olur. Herkes eliyle öndekinin belinden tutar. Grup ritimle yürümeye başlar. En arkadaki öndekini yakalamaya çalışır ve koşar. Yakalanan oyundan çıkar. Bazen de grup spiral hale gelmek için ortaya sıkışır, sonra açılır, bu hareket salyangoza benzer.
- HEYKEL OLMA : Grup daire şeklinde yere oturur. Gönüllü iki kişi seçilir. Bunlardan bir tanesi gözünü kapatır. Diğeri istediği bir şekilde heykel olur. Gözü kapalı olan heykel olana dokunarak onun nasıl durduğunu anlamaya çalışır. İyice anlayınca onun olduğu şekle kendisi girer. Katılımcılar sırayla farklı duruşlarla oyunu sürdürürler.
Sonra iki kişi, üç kişi heykel olarak değişik pozisyonlarda heykeller oluşturulur.
- AYNA ÇALIŞMALARI : Gruptakiler eşleşerek karşı karşıya dururlar. Herkes eşinin gözünün içine bakar ve yaptığı hareketi vücudu ile tekrar eder. Hareketi başlatanlar sıra ile yer değiştirir. Yönetme ve yönetilme ilişkisi gerçekleştirilir.
-KÖR DOLAŞTIRMA : Gruptakiler eşleşir. Sırayla eşlerden biri gözünü kapatır. Diğer eş onu hiçbir zarar vermeden
dolaştırır, herhangi bir yere götürür. Hayvanat bahçesi, çiftlik, lunapark vs. orada gördüklerini gözü kapalı olan arkadaşına anlatır. Sonra gözü kapalı olan gözünü açar ve eşi gözünü kapatır, o da onu istediği bir yere götürür, gördüklerini tanıtır ve anlatır.
-KÖR TAVUKLAR : Grup ikiye ayrılır; liderler ve kör tavuklar. Liderlerin her biri bir köşeye gider. Tavuk olanlar gözlerini
kapatır. Liderler herhangi bir seste tavukları çağırır. Tavuklar istedikleri sese doğru gözleri kapalı yönelirler.
-MAKİNA PARÇASI : Grup halinde oynanır. Bir kişi ortaya gelir. Herhangi bir makineyi seçer ve onun bir parçası olarak
hareket eder. Diğer katılımcılar sırayla makinenin diğer parçalarını hareket ve sesle oluştururlar. 3-4 kişilik gruplarla birden fazla makine olma şeklinde oynanır.
-OYUNCAKÇI DÜKKANI : Grup daire şeklinde oturur. Lider “Bir yılbaşı gecesi siz bir oyuncaksınız. Biraz sonra sükkan
sahibi gidecek. İstediğiniz bir oyuncak olabilirsiniz ve onun gibi davranacaksınız. Her şey serbest ses, konuşma, hareket” der. Oyun oynanır.
Oyunun diğer bir şekli; şimdi oyuncakçı dükkanına gidiyoruz istediğiniz bir oyuncağı alabilirsiniz, onunla istediğiniz gibi oynayabilirsiniz.
-MÜZEYE GEZİ : Grup ikiye ayrılır. Katılımcılardan bir kısmı müzedeki resim veya heykel olur. Diğer kısmı müzeyi gezen turistler olur. Turistler istedikleri resim veya heykel ile istedikleri konularda konuşabilirler.
-İP ATLAMA : Gruptakiler 4 ya da daha fazla katılımcıyla takım kurarlar. Bazıları ellerindeki ipi sallar, diğerleri de ip atlar. Hayali olan bu ipi atlamaktan çok, sallamak konsantrasyon gerektirir.
RAHATLAMA EGZERSİZLERİ
Rahatlama egzersizleri müzik eşliğinde, gözleri kapalı olarak liderin komutuyla yapılır. Grubun haya gücü rahatlamayı sağlar.
-Vivaldi’nin “Sonbahar” suiti eşliğinde, yere oturan gruba sonbaharda oluşan değişiklikleri düşlemeleri, rüzgarda yaprakların nasıl savrulduğunu sorup, herkesten kendini bir “yaprak” gibi hissetmesini ister.
Lider şu soruları sorar :
1-Yaprak olduğunuzda ne hissettiniz?
2-Ağacınızdan sizi kim koparttı?
3-Yere düşerken neler hissettiniz?
- Lider grupla konuşur. Liderin verdiği direktifler;
1-Siz şimdi küçük bir şişe içindesiniz
2-Şişenin içinde çok sıkışık bir durumdasınız
3-Kocaman bir çöldesiniz
4-Bütün vücudunuz ağrıyor
5-Belki de 100 senedir oradasınız
6-Birisi gelse de beni kurtarsa diye düşünüyorsunuz
7-Ve bir çocuk geçiyor
8-Duruyor, şişeyi görüyor, eline alıyor, sağına soluna bakıyor, kapağını açıyor
9-Önce şişeden başınız çıkıyor
10-Sonra omuzlarınızı hareket ettiriyorsunuz. Şişeden çıkmaya çalışıyorsunuz.
11-Omzunuzun önce biri sonra diğeri çıkıyor.
12-Bir kolunuz yukarıya doğru uzanıyor, sonra diğer kolunuz
13-Gövdenizin şişeden çıktığını hissediyorsunuz
14-Vücudunuzu yukarıya doğru çekiyorsunuz. Bacaklarınızı şişeden yukarıya çıkarıyorsunuz.
15-Şişeden dışarıya çıktınız. Rahatsınız. Önce başınızı sonra omuzlarınızı, gövdenizi, bacaklarınızı, bileklerinizi, ayaklarınızı
hareket ettiriyorsunuz, derin bir nefes alıyorsunuz, artık özgürsünüz. İstediğiniz anda gözlerinizi açabilir, hoplayıp zıplayabilirsiniz.
-Rodrigo’nun “Concierto de Aranjuez” isimli eserinin eşliğinde grup yere oturur. Kar tanelerinin nasıl yavaş yavaş aşağıya düştüğünü sorup, müzik eşliğinde lider şu komutları verir.
1-Şimdi çok yükseklerdesiniz yavaş yavaş aşağı düşmeye başladınız
2-Rüzgar sizi bir o yana bir bu yana götürüyor
3-Yeryüzüne, çok yakın bir yere düştünüz
4-Yerleri bembeyaz yaptınız. Artık çocuklar sizinle oynayabilirler. Kardan adam yapabilirsiniz.
-Aynı müzik eşliğinde; lider gruba “Şimdi kum saatinin içindeki kumlarsınız. Komut verince kum saatini çevireceğim, önce
ayaklarınız ağırlaşacak yavaş yavaş aşağı çekiliyorsunuz. En son başınız düşüyor, şimdi tamamen döküldünüz.” Diye açıklama yapar. Lider, dökülürken neler hissettiniz diye sorar.
-Dalga sesi ve martı bağrışımları efekti eşliğinde yere uzanan gruba lider açıklamada bulunur. “Yaz gelmiş, deniz kenarında
kumda yatıyorsunuz. Dalgaların ve martıların sesini duyuyorsunuz, dalgalar önce ayak parmaklarınıza, ayaklarınıza, bacaklarınıza geliyor. Sonra geri çekiliyor. Tekrar gelip bu sefer kollarınıza çıkıyor. Denizin kenarında olmak ve denizin sesini duymak ne güzel.”
Gruba neler hissettikleri sorulur.
-Tschaikovky’nin “Kuğu Gölü’nden Kuğuların Dansı” bölümü eşliğinde grup gözünü kapar. Lider “Şimdi sizler birer
mumsunuz. Bazılarınız süslü, bazılarınız ise renkli mumlarsınız. Ne kadar güzel olduğunuzu düşünüyorsunuz.”
1-Şimdi birisi sizi yaktı. Etrafa ışık vermeye başladınız. İnsanları karanlıktan kurtardınız
2-Fakat o da ne yavaş yavaş erimeye başladınız
3-Ben ona kadar sayacağım ve siz de eriyip yere doğru küçüleceksiniz. Bir, iki, üç, dört, beş, altı, yedi, sekiz, dokuz, on
4- Şimdi çok küçüksünüz, ama küçüldükçe etrafa çok ışık veriyorsunuz.
Daha sonra lider gruba küçülürken neler hissettiklerini sorar.
-Lider, gök gürültüsü ve yağmur efekti eşliğinde açıklamalar yapar:
“Çok sıcak bir gün yaz gelmiş, sokaktasınız, çok terlediniz ve susadınız. Ah! Bir yağmur yağsa diyorsunuz. O sırada gök
gürüldüyor ve yağmur yağmaya başlıyor. Yağmur damlaları başınıza, boynunuza, omzunuza, kol ve bacaklarınıza oradan da yere süzülüyor. Çok ıslandınız, yağmur da geçti, rahatladınız. Ama ıslaklığı geçirmeniz lazım, onun için gözlerinizi açın, kafanızı ve bacaklarınızı sallayın.
- Lider gruba komut verir. “Sizi bir gezintiye çıkarmak istiyorum. Güneş ışınlarının bedeninizin içindeki bir gezinti bu. Yere yatın ve rahat olun. Karnınız rahat olsun, karnınıza bir güneş doğuyor ve büyüyor sizi ısıtıyor. Güneş ayaklarınıza iniyor, sonra tekrar yukarı çıkıyor. Boğazınızda bir yere düğümleniyor. Onu çıkarmaya çalışın, kollarınıza çıkıyor. Boğazınızdan bir yere düğümleniyor. Onu çıkarmaya çalışın, kollarınıza çıkıyor, ışınlarını saçıyor. Şimdi vücudunuzun istediğiniz bir yerinde güneşi barındırın (hafifi müzik eşliğinde lider devam eder)
Güneş neredeyse o bölge yavaş yavaş canlanıyor. Yavaş hareketlerle müziğe uyarak yatılan yerde dans ediliyor. Bir süre sonra
dans bitiyor. Kalkabilirsiniz, gözlerinizi açabilirsiniz.
- Lider gruptakilerin bedenlerini algılamaları için komut verir.
1-Çorabınızın içindeki ayaklarınızı duyumsayın.
2-Ayaklarınızda çorabınızı duyumsayın
3-Ayakkabının içinde ayaklarınızı duyumsayın
4-Bacaklarınızda çorabınızı duyumsayın
5-Bacaklarınızda pantolon ya da eteğinizi duyumsayın
6-Bluzunuzun içinde sırtınızı duyumsayın
7-Parmağınızdaki yüzüğünüzü duyumsayın
8-Kulaklarınızı duyumsayın
www.okuloncesi.gen.tr
Yorumlar