Dil Ve İletişim Becerileri Kazandırmada İşitsel Ve Görsel Hafızanın Geliştirilmesi

I. Dinlemek ve Temel Konuşma İlkeleri

A . Sesin Geldiği Yönü Anlamak:

1. Terapist çocuğun arkasında durarak herhangi bir ses verir. “ses nereden geliyor” sorusunu sorar. Bu alıştırmada çocuk önce sesi dinlemeli ve sonra başını sesin geldiği yöne çevirmelidir.

2. Terapist çocuğun dikkatini çevreden gelen işitsel uyaranlara çeker. Su sesi, saat zili, telefon, araba, kapı sesi gibi sesleri bu alıştırma için kullanır. Çocuğa seslerin tek tek nereden geldiğini sorar.

3. Terapist küçük bir müzik kutusu kullanır. Çocuğu odadan çıkarır ve müzik kutusunu kurarak bir yere saklar. Sonra çocuğu  odaya alır. Çocuk sesi dinleyerek sesin geldiği yeri tayin eder ve müzik kutusunu bulur. Sesin geldiği yeri bulamazsa terapist yardım eder.

B. Sesleri Ayırabilmek:

1. Çocuğa farklı sesi olan iki nesne gösterilir(düdük, trampet vb.). daha sonra bu nesnelerin sesleri dinlettirilir.

“bak bu trampet, sesini dinle”

“bak bu düdük, sesini dinle” şeklinde çalışma yapılır.

2. Terapist yukarıdaki nesnelerden birini çocuğun görüş alanından çıkarır. Sonra bu nesnenin sesini verir. Sonra çocuğa: “ne sesi?” diye sorar. Çocuk cevap verdikten sonra “nereden geldi?” sorusunu sorar. Çocuktan doğru davranışı bekler eğer davranışı çocuk gerçekleştiremezse terapist yardım eder.

3. Terapist düdük sesini çocuğun önünden, arkasından, başının üzerinden, yanından verir. “bak şimdi ses arkanda”, “bak şimdi ses başının üzerinde” gibi açıklamalar yapar.

4. Bu alıştırmada verilen iki ses üç sese çıkarılır. Terapist, çocuğun gözleri kapalı bir durumda bu üç sesi verir. Daha sonra yeni sesin hangi nesneye ait olduğunu sorar.

5. Terapist çalışmaya başlamadan önce teybe çocuğun tanıdığı bazı sesleri kaydeder. Çocuğa her bir ses ayrı ayrı dinlettirilir. Her sesin ne sesi olduğunu sorar. Eğer çocuk sesi tanıyamazsa ses tekrar dinlettirilir ve çocuğun bulması sağlanır.

6. Terapist önceden teybe hızlı ve yavaş ritimde alınmış sesleri çocuğa dinlettirir. Çocuğun bu seslerle bir hareket yapması istenir. Örneğin hızlı ritimdeki sesi duyduğu zaman ellerini hızlı hızlı, yavaş ritimdeki sesi duyduğu zaman ellerini yavaş yavaş çırpması istenir. Çalışma başında terapist çocuğa nasıl yapması gerektiğini göstererek model olur.

C. Görsel ve İşitsel Algıyı Geliştirmek:

1. Görsel algıyı geliştirmek:

1. Çocuğun gördüklerini algılayabilmesi, anlayabilmesidir. Bu becerilerin gelişmesi için, çok basit bir alıştırma verilmiştir.

a.  Terapist ve çocuk karşılıklı dururlar. Terapist çeşitli hareketler yapar. Hareketleri çocuğun da yapmasını ister. Çocuk, terapistin yaptığı hareketlere dikkatle bakar ve aynısını yapmaya çalışır. Bu hareketler: oturmak, gülmek, kalkmak, yürümek vb. gibi olabilir.

b. Birinci alıştırmadan sonra gördüğü ve işittiği hareketleri birleştirmesi istenir. Terapist “şimdi oturuyorum, sen de otur” gibi açıklama yapar ve çocuktan davranışı yapmasını ister. Daha sonraları terapist sadece yönerge verir ve çocuk davranışı yerine getirir.

II. İşitsel Algıyı Geliştirmek:

Çocuğun kendine söylenilenleri, çevresindeki sesleri anlayabilmesi, algılayabilmesidir. Bu becerinin kazanılmasıyla, işittikleriyle çeşitli hareketleri birleştirebilir. Çalışma iki aşamada yapılır.

II.A. Sözcükler ve Kelimelerle Yapılan Çalışmalar,

a.1. çocuğa tek kelimelik emirler verilir. “gel, otur, al, getir vb.” çocuğun bu emirlere uyması istenir.

a.2. Emirdeki kelime sayısı artırılır. “ellerini başının üstüne koy”, “topu bana at” gibi.

a.3. Daha çok kelimeli cümleler kullanır. “ellerini başının üstüne koy ve gözlerini kapat”, “ellerini havaya kaldır ve zıpla” gibi. Bu emirler oyun şeklinde yapılabilir.

Bu üç alıştırma mutlaka sıra ile uygulanmalıdır. Çocuk alıştırmanın her aşamasını yavaş yavaş geçecektir. Çabuk geçmesi için zorlanmamalıdır.

II.B. Seslerle Yapılan Çalışmalar,

Aşağıdaki alıştırmalardan çocuğun hareketleri duyduğu seslerle birleştirilmelidir. Ses olarak zil sesi seçilmiştir. Terapist ve çocuk karşılıklı otururlar.

b.1. Terapist sırasıyla aşağıdaki yönergeleri verir.

-  Ben zil çalınca ayağa kalk (kesinlikle sözel olarak ayağa kalk denmemelidir).

-  Zil çalınca kollarını kaldır.

-  Zil çalınca ellerini çırp.

-  Zil çalınca ayağa kalk, ellerini çırp. 

b.2. Bu alıştırmada trampet kullanılır. Terapist hızlı ve yavaş ritimde trampet çalar. Çocuktan hızlı ritimde koşması, yavaş ritimde yürümesi istenir.

D. Görsel ve İşitsel Algının Birlikte Geliştirilmesi:

1. Çocuğa 5 resim kartı verilir. Kartlarda çocuğun tanıdığı hayvanların resimleri vardır. Çocuğun önüne beş resim konur. Terapist bu hayvanlardan birinin sesini verir ve “hangi hayvan bu sesi verir” diye yönerge verir. Terapist hayvanların isimlerini söylememelidir.

2. Çocuğa 5 resim kartı verilir. Kartlarda çocuğun iyi tanıdığı nesnelerin resimleri vardır. Bu nesnelerin çıkardıkları sesler daha önceden teybe alınır. Çocuğa teypten bir ses dinlettirilir ve “bu sesi hangisi verir” diye yönerge verilir.

3. Çocuğa yine çeşitli nesnelerin resimleri verilir. Bu kez nesnelerin isimleriyle resimlerin birleştirilmesi istenir (ev, top, makas, araba, balık resimleri kullanılır). “hangisi ev”, “hangisi top?” gibi yönergeler verilir.

4. Yine resimler kullanılır. Bardak, palto, çatal, ayakkabı vb. bu alıştırmada nesnelerin işlevleriyle ilgili sorular sorulur. “hangisini giyiyorum?”, “hangisiyle su içiyorum?” vb.

E. Görsel Ayırımın Geliştirilmesi:

Bu bölüm dikkatle bakarak tanıma içerir. Çocuk alıştırmaları yaparak görsel ayırım becerisini geliştirmeye çalışır.

1. Çocuğa üzerinde benzer şekiller veya resimler bulunan kağıtlar verilir. Resimler veya şekiller çoğaltılarak alıştırma çeşitlendirilir. 

2. Çocuğa kartlar üzerinde hazırlanmış resimler verilir. Ancak resimlenen nesneler birer parçaları yanlıştır. Hiç kulağı olmayan at, tek bacaklı masa vb. terapist resimde yanlışlık olup olmadığını, varsa nerede olduğunu sorar. Çocuk birinci grup alıştırmaları yapabiliyorsa üzerinde bir olayı anlatan kartlar verilir. Ayakkabılarını eline giymiş bir çocuk, uçan bir köpek gibi. Yanlışlıklar çok belirgin olmalıdır.

3. Üzerinde çeşitli resimlerin ve gölgelerinin bulunduğu kartlar hazırlanır. Çocuk resimlerde gölgeleri eşleştirmeye çalışır. Resimler çoğaltılarak alıştırma daha karmaşık yapılabilir.

4. Terapist bir hareket yapar. Hiçbir sözlü yardım olmadan bunun tekrarını ister. Terapist bu kez birbiri ardından iki ya da üç hareketi birlikte yapar. Ve çocuk hareketleri tekrar etmeye çalışır.

5. Bu alıştırmada çocuk nesnelerle renkleri birleştirmeyi öğrenecektir. Terapist eline bir kitap alır ve “bu ne?” sorusunu sorar. Çocuk cevap verdikten sonra “ne renk?” sorusunu sorar. Çocuk kitabın rengini söylemelidir. Çocuk rengi söyleyememişse alıştırma renk eşleştirme olarak yaptırılabilir. Terapist “bu kitabın renginden olan bir nesne göster” şeklinde yönerge verebilir.

6. Bu alıştırma çocuğa uzaklık-yakınlık kavramını kazandırmayı amaçlar. Terapist bir kağıt üzerine belli uzaklıkta iki nokta ya da iki işaret koyar. Çocuktan aralarında aynı uzaklık olan iki nokta ya da işaret koyması istenir.

F. İşitsel Ayırımın Gelişmesi:

1. Terapist çocuğun gözlerini bağlar ve çocuğun iyi tanıdığı bir sesi verir. Bu su sesi, ayak sesi vb olabilir ve çocuğa “bu ne sesi?” yönergesini verir.

2. Terapist önce çocuğa farklı sesleri olan 3-4 enstrüman gösterir. Bu enstrümanların seslerini dinletir. Enstrümanları dinletirken isimlerini açıklar. Sonra çocuğun gözleri bağlanır ve arkasına döndürülür. Enstrümanın sesi  dinlettirilerek sesin hangi enstrümana ait olduğu buldurulur.

3. Grup oyunu oynanır. Bir çocuğun gözleri bağlanır. Gruptan bir başka çocuk konuşturulur. Gözleri bağlı olan çocuktan kimin konuştuğunu bilmesi istenir.

4. Terapist çocuğa bir öykü anlatır. Öykünün içinde sık sık çocuğun ismi geçmelidir. Çocuk ismi geçtiği zamanlarda “bu benim ismim" der ya da el kaldırabilir. Çocuk konuşamıyorsa ve de isminin geçtiğini el kaldırarak belirtemiyorsa, terapist çocuğun yüz ifadesine bakar, dikkat eder. Çocuğun ismini fark edip fark etmediğini anlamaya çalışır.

5. Çocuğa iki kısa cümle söylenir ve bu iki cümlede de geçen aynı kelimeyi bulması istenir.

6. Üzerinde çocuğun iyi tanıdığı nesnelerin resimleri olan kartlar hazırlanır. Terapist çocuğa bir resmi gösterir. Resimdeki nesnenin ismini yanlış söyler. Çocuk yanlışlığı fark etmelidir.

G. Görsel Hafızanın Geliştirilmesi:

Bu grup alıştırmada çocuk belli bir sırayı hatırlama çalışması yapacaktır.

1. Grup oyunudur. Bir çocuk sınıfta belli bir yerde durur. Diğer çocuklar onun giysilerine dikkatlice bakacaklardır. Daha sonra giysilerine bakılan çocuk dışarı çıkacaktır. Giysilerinde bir değişiklik yapar. Ayakkabılarını ters giyer, düğmelerini açar vb. tekrar sınıfa girer  çocuklar ona bakarak değişikliği fark etmeye çalışırlar.

2. Masanın üzerine 3-4 tane resim kartı konur. Resimler çocuğun iyi tanıdığı resimlerden oluşmuştur. Resimler belli bir sıra ile dizilir. Çocuk resimlerin diziliş sırasına bakar. Sonra resimler ters çevrilir. Terapist “hangi resim ev”, “hangi resim at” gibi yönergeler vererek nesnelerin yerini gösterir.

3. İki çocuk karşılıklı dururlar. Birbirilerinin giysilerine dikkatle bakarlar. Sonra gözlerini kapatarak birbirlerinin giysilerini hatırlamaya çalışırlar.

4. Çocuğa evdeki eşyaların yerleri, giysilerinin renkleri sorulur ve hatırlaması istenir.

5. Önceden hazırlanan noktalı kağıda terapist bir şekil çizer. Çocukta noktalı kağıda terapistin kullandığı kadar nokta kullanarak aynı şekli çizmeye çalışır.

6. Grup oyunudur. Çocuk arkadaşlarına dikkatlice bakar. Sonra arkasını dönerek hangi arkadaşlarını gördüğünü hatırlamaya çalışır.

7. Öğretmen bir tepsiye çeşitli nesneler koyar. Çocuk tepsiye dikkatlice bakar. Sonra gözlerini kapatarak tepside nelerin olduğunu hatırlamaya çalışır.

a.  Çocuk gözlerini kapattıktan sonra terapist tepsiden bir nesneyi alır. çocuk gözlerini açar ve eksik olan nesneyi bulmak ister.

b. Çocuk gözlerini kapattıktan sonra terapist tepsiye bir nesne koyar. Çocuk gözlerini açar. Terapist fazla olan nesneyi bulması için çocuğa yönerge verir.

c.  Terapist tepsiye koyduğu nesnelerin yerlerini değiştirir. Çocuk ilk diziliş sırasını hatırlamaya çalışır.

H. İşitsel Hafızının Geliştirilmesi:

1. Terapist belli bir ritimle trampet çalar. Çocukta aynı ritimde çalmaya çalışır.

2. Terapist, çocuğa kolay hatırlayacağı bir öykü anlatır: “büyük kahverengi bir köpeğin küçük bir kemiği vardı. Köpek büyük bir çukur kazıp kemiği içine koydu. Çukuru kumla kapattı.  Kuyruğunu salladı, çünkü o çok mutluydu”. Öyküyü anlattıktan sonra öyküyle ilgili sorular sorar.

a. Köpek büyük mü? küçük mü?

b. Köpeğin nesi vardı?

c. Köpek kemiği ne yaptı?

d. Köpek mutlu muydu?

e. Köpek neden kuyruğunu salladı?

Bu sorular çocuğun hafızasını kullanmasını sağlar. Öykü resim kartlarıyla anlatılırsa daha başarılı olur.

3.  Terapist bir kelime dizisi verir. Köpek-bardak-kalem çocuk bu diziyi sıra bozmadan tekrar etmelidir.

a.  b. harf dizisi verir. B-t-d-k çocuk sırayı bozmadan tekrar etmelidir.

b. c. sayı dizisi verilir. 5-2-8-9-4 çocuktan tekrar etmesi istenir.

c.  Çocuğa tekrar etmesi için bir dizi verirken çocuğun yaşı göz önünde tutulmalıdır.

3 yaş için 3 harf, 3 sayı, 5 hece

4 yaş için 4 harf, 4 sayı, 5 hece

5 yaş için 5 harf, 5 sayı, 5 hece  verilmelidir. Normal çocuklar 3 harften 4 harfe bir senede geçerler. Ancak ağır öğrenen veya geri çocukların daha uzun süreye gereksinimleri vardır. 2 kelime 2 harften başlamak  her çocuk için daha başarılı sonuçlar verir.

3. Terapist kelime, harf, sayı dizisi verir. Çocuk bu kez diziyi tam tersinden tekrar etmelidir. “At-ev-okul” dizisi “okul-ev-at”  olarak tekrar edilir.

4. Grup oyunudur. Her çocuk bayramda annesinden ne istediğini söyler.

§  Birinci çocuk ben “ben kitap istiyorum.”

§  İkinci çocuk “ben top istiyorum.”

§  Üçüncü çocuk “ben bir bebek istiyorum.” Şeklinde isteklerini sıralar. Sonra çocuk kalkarak her arkadaşının ne istediğini hatırlamaya çalışır.

5.  Terapist masaya 3-4 tane oyuncak koyar. Top, kürek, bebek kova vs.  sonra hep beraber masadan 1.5  m. uzağa giderler. Çocuğa “bana masadan top getir. Çocuk masaya gidip topu almalı ve terapiste getirmelidir.

6. Bir önceki alıştırmanın devamı şeklindedir. Terapist masaya üç dört tane resim koyar. Kartlarda çocuğun kolayca tanıyabileceği resimler vardır. Masadan 1.5 m.  uzaklaşırlar ve terapist bana “bana top resmini getir” der. Çocuk masaya gidip top resmini almalı ve terapiste getirmelidir.

7. Alıştırma  4.5 m.  uzaklıktan tekrar edilir.

8. Aynı çalışma 1.5 m.  uzaklıktan tekrar edilir fakat bu kez terapist çocuktan resim ister. “bana top ve ev resimlerini getir” der.

9. Aynı çalışma değişik uygulanır. Resim kartları masanın üzerine yayılmaz. Bir kutuya konur. Terapist “bana kutudan top resmini getir” der.

10.  Terapist çocuğa iki aşamalı bir emir verir. “Topu al, masaya koy.” gibi.

11.  Terapist çocuğa 11.  alıştırmadaki emre birde vücut hareketi ekler. “Önce zıpla, sonra topu al, masaya koy” gibi.

12.  Terapist kısa bir öyküyü anlatır. Anlatılan öyküde her kişi tek bir işi yapmalı. “Anne yemek hazırlıyordu. Çocuk annenin yanına oturdu. Baba geldi gazete okudu gibi bir öykü seçilebilir.çocuk öyküyü okuduğu gibi tekrar etmelidir. Öyküye başlaması, anne, çocuk, baba sırasını takip etmesi önemlidir. Cümlelerin yanlışlığı veya bozuk telaffuzu bu alıştırmada önemli değildir.

13.  Terapist iki aşamalı bir emir verir. Ancak emir verirken iki aşama arasında bekler. “Sınıfa git, bekle. Bir defter getir.” Çocuk önce emri “sınıfa gideceğim, defter getireceğim şeklinde tekrarlar, sonra emri yerine getirir.

14.  Terapist çocuklara küçük tekerlemeler, şarkılar öğretir.

15.  Terapist küçük öyküler anlatır. Çocuktan da anlatmasını ister.