Batı müziğinde iki sesin arası iki eşit parçaya bölünmektedir ve arada kalan ses diyez ya da bemol ifadeleriyle tanımlanır. Ancak Türk Müziğinde iki notanın arası her birine koma ismi verdiğimiz 9 eşit parçaya ayrılmaktadır. 1,4,5 ve 8 komanın özel isimleri ve harfleri(rumuz) vardır. Makamları ortaya çıkaracak olan dörtlü ve beşliler oluşturulurken bu isimler ve harflerden yararlanılır.
Ülkemizde, Folklor (Halk bilimi) genelde halk oyunları ile eş anlamlıymış gibi kullanılsa da aslında doğrusu halk oyunlarının folklor biliminin sadece bir bölümü olduğudur. Folklor, bir ülkede veya bölgede yaşayan halkın kültür ürünlerini, sözlü edebiyatını, geleneklerini, törelerini, inançlarını, mutfağını, müziğini, oyunlarını, halk hekimliğini inceleyerek bunların birbirleriyle ilişkilerini belirten, kaynak, evrim, yayılım, değişim, etkileşim vb. sorunlarını çözmeye, sonuç, kural, kuram ve yasaları bulmaya çalışan bilim dalıdır.
Folklor halk oyunlarıyla birlikte diğer öğeleri (gelenek, inanç, türkü vb) de kapsayan bir kavramdır. Dolayısıyla folklor oynamak diye bir kavram doğru değildir, olsa olsa halk oyunları oynanır.
Türkiye'de halk oyunlarına mutlaka bir müzik aleti eşlik etmektedir. Kimi yerlerde, özellikle kadınlar türküyle de oynamaktadırlar. Oyunlar isimlerini, yaratıcısı kişinin adından, coğrafi bölge adından, tabiat olaylarından, içerdiği konudan vb. alır.
Bir oyunun halk oyunları vasfı taşıması için kural olarak "zamanda derinlik ve mekanda yaygınlık" ilkesini barındırması gerekir.
Bölgelere Göre Halk Oyunları
Zeybek: Batı Anadolu yöresinde görülen halk oyunudur. Tek kişi tarafından ya da birkaç oyuncunun çember şeklinde dizilmesiyle oynanır. Zeybek, halkı koruyan cesur bir adamı temsil eder. Zeybek oynayan dansçı, kollarını omuz hizasında, elleri başıyla aynı hizada olacak şekilde iki yana doğru açar ve bazı oyunlarda kollarını dirseklerden hafifçe kırar. Büyük adımlar atarak ağır ağır hareket eder. Ara sıra yere doğru eğilip bir dizin yere dokundurulması, bu dansın belirgin hareketlerindendir. Bu tarz zeybekler İzmir, Aydın, Manisa taraflarında görülen zeybek türleridir. Buna Muğla'nın kuzey tarafları, Denizli'nin batı tarafları, Balıkesir'in Ege sahilleri ile Çanakkale'de eklenebilir.
Halay: Türkiye'nin Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Çukurova bölgesinde oynanan halk oyunlarının genel ismidir. Bu bölgelerde oynanan halaylar arasında büyük farklılıklar vardır. O yüzden üçe ayrılır:
1 - Çukurova (Güney) halayları: Adana ile Antep arasında oynanan halaylardır.
2 - Doğu halayları: Antep’in doğusunda kalan bölgeler genelde aynı karakteristiğe sahiptir.
3 - Bozkır halayları: İç Anadolu bozkırlarında oynanan halay oyunlarıdır.
Halay, toplu halde yan yana dizilerek bir çember oluşturmak suretiyle oynanır. Dansçılar, küçük parmaklarıyla birbirlerine tutunurlar. Grubun en başında bulunan lider, açıkta olan eliyle mendil sallar. Dans yavaş adımlarla başlar, bir süre sonra hızlanır. Halay adımları genelde ayak figürlerine dayanır. Bu bölgelerde her ilin kendine has halay oyunları derlenmiştir. Halay, davul ve zurna ile çalınan müzikler eşliğinde oynanır.
Horon: Doğu Karadeniz Bölgesi'nde oynanılan geleneksel halk danslarının genel adıdır. Ordu, Giresun, Trabzon, Artvin, Rize ve Gümüşhane'de oynanan çevik hareketli oyunlardır. Oyuncular dizi biçiminde birbirine tutunarak oynarlar. Doğa yapısının sert ve dağlık oluşu, denizinin ve havasının kararsızlığı horon oyunlarında göze çarpar Doğu Karadeniz kıyılarında kemençe veya davul eşliğinde icra edilir.
Bar Oyunları: Kuzeydoğu Anadolu'da Posof, Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır, Bayburt, Gümüşhane ve Sivas'ın bir kısmını içine alan bölgede halkın oynadığı halk oyunlarıdır. En yaygın olarak Erzurum, Kars ve Bayburt'ta gelişmiştir. Davul ve zurna eşliğinde ekip halinde oynanan halk oyunu olan Bar başlıca Kadın ve Erkek Barları olarak 2'ye ayrılır. Bar tutuşmak olarak adlandırılan bu oyunlar halaya benzemekle birlikte kol ve el hareketleri de ön plandadır. Halaya göre ezgileri daha ağırdır.
Hora: Trakya Bölgesi'nde oynanan oyunların genel adı. Hora oyunları çok hızlı ritimli ve kıvraktır. Ayak adımları ön plandadır. Kırklareli, Tekirdağ, Edirne, Silivri ve Çanakkale de bu alana girerler. Türkiye dışında kalmış Kosova, Makedonya, Bulgaristan ve Balkanlar'daki Türk oyunları da bu kategoriye sokulmaktadır. Bu tip oyunlarda kadın ve erkekler el ele ya da kol kola tutuşularak disiplinli bir biçimde ve dizi halinde oynanmaktadır. Örnek verilebilecek, en çok bilinen oyun; kasap havasıdır.
Karşılama Oyunları: Kadın ve erkeklerin karşılıklı yürüttükleri oyunlara verilen isimdir. Ege Bölgesi, Karadeniz, Güney Marmara, İç Batı Anadolu, Konya çevresi, Mersin hatta Doğu Anadolu çevresinde oynanmaktadırlar. Düğün eğlencelerinde karşılıklı, yan yana oynanan oyunların kalıplaşmasıyla ortaya çıkmıştır. Trakya yöresinde oynanan oyunların genel adına da karşılama diyenler mevcut olup Yunanistan'da da benzer formda oyunlara rastlanmaktadır. Ancak çoğunlukla, Trakya yöresi oyunları tür olarak hora olarak adlandırılır.
Kaşık Oyunları: Türkiye'de Batı Karadeniz (Kastamonu, Bolu, Sinop, Çankırı gibi), Güney Marmara (Balıkesir, Bursa, Bilecik gibi), İç Batı Anadolu (Afyon, Uşak, Eskişehir, Ankara gibi), Konya çevresi ve Mersin çevresinde oynanan oyunların genel adı. En önemli özelliği kaşığın oyuna eşlik aracı olmasıdır.
Bu oyunlarda oyuncular ellerinde ritim aracı olarak tahta kaşıklar bulundururlar. Ancak Antalya ve Konya yörelerinde oynanan kaşık eşliğindeki halk oyunlarına da genel olarak kaşık oyunu denilmektedir fakat bu oyunlar zeybekten kimi özellikleri ile ayrışır. Teke yöresi oyunları (Burdur, Denizli, Antalya) ise kaşık ile oynanmakla birlikte Eskişehir, Balıkesir yörelerinde oynanan "kaşıklı zeybek"ten farklılık göstermektedir. Kaşıklı oyunlar genellikle Yörük ve Türkmen kültürü ile bağlantılı olarak bir dağ oyunu teması içerebilir ya da erkekler arasında bir eğlence toplantısı özelliği taşıyabilir.
Bengi: Balıkesir ova köylerinde ve özellikle Pamukçu kasabası çevresinde oynanan hızlı ritmli Zeybek oyunlarına verilen isimdir. Oyunda diz vurma ve çökmeler ön plandadır. Oyunda "bengi" nidaları vardır. Kazanılan zaferlerden sonra öldürülen düşman sayısı kadar çökme yapılarak bunun kutlanması sebebiyle türediği rivayet edilir. Antalya ve Bergama, İzmir çevresinde de bengi, mengi, bengü şeklinde ifade edilen ayak yapısı olarak Balıkesir oyunlarına benzeyen çeşitleri de vardır.
Teke Zortlatması: Anadolu yarımadasının güney batısında Akdeniz’e doğru uzanan kara parçasının ( Burdur, Muğla, Antalya ) adı teke yarımadasıdır. Bu yarımada üzerinde yer alan Batı Toroslar’da oldukça sarp kayalıklar bulunmakta ve bu kayalıklarda da alageyik ve dağ keçisi bulunmaktadır. Yaban keçileri genelde gruplar halinde yaşarlarsa da yaşlı erkek tekeler genelde tek yaşar ve eylül ekim aylarında haremlerini kurmak için diğer yaşlı teke ve genç erkekler arasında kıyasıya dövüşler olur ve bu dövüşler kafa kafaya vurma şeklindedir. Bu dövüş sırasında, tekelerin ayaklarını yere vurarak çıkardıkları ayak sesleri ve bu seslere karışan boynuz şakırtısından oluşan bu harmoni teke zortlatması olarak ifade edilmektedir ki, bu harmoniye uygun olarak özellikle Burdur ilinin Dirmil yöresinde oynanan kıvrak ve hareketli bu oyuna da Teke Zortlatması denilir. Bu oyunlara örnek olarak, Yayla Yolları, Goca Çam gibi çok sayıda oyun vardır.
Semah: Alevi ve Bektaşi topluluklarında yaygın olan ve müzik eşliğinde uygulanan tören nitelikli âyindir. "Semah"ın Alevi ve Bektaşi Cem'lerinde yaygın olarak ve müzik eşliğinde dönüldüğü doğrudur, fakat semah bir dans değildir. Semah yalnız Cemlerde dönülür. Bunun dışında günümüzde olduğu gibi asla düğünlerde ve benzer eğlencelerde dönülmez. Semahın dönüldüğü ortam mutlaka özel ve dinsel anlamı olan bir ortam olmalıdır. Semah, Sema ile karıştırılmamalıdır. Sema mevlevilerin yapmakta olduğu ayindir.
Kafkas oyunları: Ardahan, Kars, Iğdır çevresinde oynanan oyunların genel ismidir. Bunun dışında Çoruh ve Kızılırmak havzası etrafında, Marmara'da Kafkas kökenli halkların oynadıkları oyunlara verilen genel isimdir.
Not: Tüm bilgileri netten derledim. Ticari hiçbir kaygım yoktur. Müzik eğitimine katkı amacıyLa payLaşıyorum. Ancak yine de bu yazıda, farkında oLmadan teLif hakkı oLan bir böLüm varsa ve hak sahipLeri bu yayını kaLdırmamı isterLerse, hak sahipLerinin istekLerini yerine getireceğim. SaygıLarımLa...
Yorumlar