TONLARIN DİLİ

RE BEMOL MAJÖR

Uçsuz bucaksız alanların, bozkırların, açıklığın tonudur. Çok çeşitli duyguları anlatmaya elverişlidir. Re bemol majör, bütün siyah tuşları içine alması, en uygun, beklenen anlarda iki beyaz tuşu yardıma çağırması dolayısıyla, olağanüstü "piyanistik" bir ton sayılır.
Liszt'in bu tondaki etüdünün tını zenginliğine, sol elin, bu zenginliği sürdürmek için sağ elin üzerinden aşmasına bakalım yeter!
Dizinin öbür yanındaysa, Debussy'nin Clair de Lune'ü çıkar karşımıza ; bu ince, kırılgan parça, bir ay ışığı görünümünü canlandırır.
Çaykovski'nin Birinci Piyano Konçertosu sözde Si bemol minör olarak bilinir ama, o pek ünlü, ilk tema'sı açık açık, Re bemol majör üçlüsüne dayanır.
Rahmaninov'un "Bir Paganini Teması Üzerine Çeşitlemeler"inin on sekizincisinde ilginç bir geçiş vardır; besteci burada, La minör'den asıl temayı büyük bir ustalıkla Re bemol majör'e çevirir.
Amerika'da müzik mağazalarının raflarını, "Deep Purple Hills, Red Sunset.." gibi başlıklar altındaki uydurmalarla kirleten amatör besteciler, Re bemol majör tonunu pek benimsememişlerdir nedense. Bu tonu orkestra yazısında, özellikle yaylı çalgı partilerinde kullanmak güçtür.
Topu topu bir tek besteci, Miakovski, 25'inci senfonisini bu tondan yazmıştır.


----------------------

DO MAJÖR

Genel inanışa göre, coşkunun, sevincin, zaferin, toplu şenliklerin tonu...
Czerny'nin ve öteki "metod" yazarlarının piyano yazarlarının piyano etüdleri bu ton üzerine yazılmıştır.
Beethoven bu tonu Birinci senfonisinde, Birinci piyano konçertosunda, bir de Beşinci senfonisinin final bölümünde kullanmıştır.
Mozart'ın, Tanrıların dağı Olympus'u yansıtan, "Jupiter" başlıklı 41'nci senfonisi de Do majör tonunda bestelenmiştir.
Schuman, kendi Do majör senfonisini bitirdiğinde, bu ton üzerine kurgulanmış olan Mozart senfonisinin göz kamaştırıcı güzelliğini düşünmüş olsa gerek, bir dostuna şunları yazmıştı: "Evet, sanıyorum, sıradan bir Jüpiter olacak bu."
"Wagner'in tek komik operası olan 'Nürenberg'in Usta Şarkıcıları' nın prelüdü Do majör tonundadır.
Bu ton, R.Strauss'un "Zerdüşt Böyle Dedi" sinin başlangıcında olduğu gibi, "töresel" ve "söylevsi" özellikler de taşır.
Skriyabin, "Kendinden Geçme Şiiri"ni, Do majör tonunda elli üç ölçüyle bitirmiştir.
Prokofiev de Do majör'e tutkundur ; en sevilen piyano konçertosu olan Üçüncü konçerto'da solist, gelişme bölümünden önce, sayfalar boyu piyanonun beyaz tuşları üzerinde gezinir durur. Bu bestecinin "Peter ile Kurt" adlı öyküsünde, Peter'in giriş teması, su katılmadık do majör'dür. "Üç Portakalın Aşkı" operasındaki marşın kodası, do majör üçlü akoruyla son bulur.
Piyanistlerin do majör tonunu sevmeleri de pek doğaldır; ders almaya başladıkları çocukluk yıllarında, ileride siyah tuşlarla ne yaman bir boğuşmaya gireceklerini bilemeden, olanca saflıklarıyla, ilk alıştırmalarını o ton üzerinden yapmışlardır çünkü.
Atonal müzik yapan besteciler, ağız birliği etmişçesine, do majör tonunu sözlüklerinden çıkarıp atma eğilimindedirler.
Schoenberg arada bir üçlü akorlar kullanır yapıtlarında; gene de, atonal ve on iki nota dönemlerinde, şöyle eni konu bir do majör akorunu kullandığını ne bilen, ne de gören olmuştur. Bir tek, Schoenberg'in sadık öğrencisi Alban Berg, do majör tonunu atonal başyapıtı Wozzeck operasındaki "Da weiden ist Gold, Marie" (Bak, gene para getirdim sana Marie) diye başlayan recitativo'sunda, paranın çirkinliğini, kötülüğünü vurgulamak amacıyla kullanır.
Oldukça gariptir, Mozart'ın giriş ölçülerinde son derece masum, kolay anlaşılır, apaçık melodik süslemeler kullandığı do majör yaylı çalgılar dörtlüsü, "Dissonnance" (Uyuşumsuzluk) diye tanınır.

-----------------------

DO MİNÖR

Ağırbaşlılığın, düşünce yoğunluğunun, filozofça içe dönüklüğün tonu olan do minör, "majör"deki adaşından oldukça farklı özellikler taşır.Şu kadar ki , bu iki ton, "Picardie Üçlüsü" diye adlandırılan ilişkiyle, birbirlerine sıkıca bağlıdır. Fransa'nın Picardie bölgesinde çok kullanıldığı için bu adı alan o ilişki, minör tonda yazılmış bir parçanın, temelinde majör üçlüsü bulunan bir tonik majör akoruyla son bulması esasına dayanır. Bu yüzden, Do minör'den bir açılış ne denli kasvetli, asık suratlı, ürkütücü olursa olsun, sonunda yerini ister istemez, bir "Do majör umudu"na, iyimserliğine bırakacak demektir. Do minör senfonilerinin en ünlüsü, kuşkusuz, Beethoven'in Beşinci'sidir. Bu senfoninin "kader" diye bilinen açılışındaki dört notluk temada, Do minör'ün dominant notasından (sol) mediant notasına (mi bemol) iniş vardır. Ancak, senfoniyi dinlerken, her an, Do majör'den zafer dolu, tantanalı



Nicolas SLONİMSKY'den
çeviren : Üner BİRKAN

-------------------------

RE MAJÖR

Klasik dinçliğin, gürbüzlüğün, anlatım berraklığının tonudur. Özellikle yaylı çalgıların yapısına uygundur. Re majör'ün tonik ve dominantını kemanın, viyolanın, çellonun açık telleri verebilir, bu yüzden, üçlü akorları ve dizisel geçişleri bu çalgılar, en hızlı tempoda, doğal bir rahatlıkla çalabilirler.
Birçok keman konçertosu bu tondan yazılmıştır; en ünlüleri, Beethoven'ın , Brahms'ın, Çaykovski'nin konçertolarıdır.
Mozart'ın "Prag" senfonisiyle sevimli "Haffner" senfonisi, müziği birlikte yaşamanın sevincini yansıtan bu iki yapıt, Re majör tonundadır.
Haydn'ın en sık çalınan senfonilerinden biri, Londra konserleri için bestelenen 104. senfoni, re majör tonundadır.
Amerika'nın geçmişteki müzik eleştirmenlerinden biri, bir tarihte, Boston'da yeni açılan Symphony Hall'ün yangın çıkış kapılarının üstüne, "Brahms çalındığında çıkılır" yazılmasını önermişti! Bu yazar daha sonra, Brahms karşıtı görüşlerini şöylece açığa vurmuştur: "Brahms'ın Re majör ikinci senfonisi, dört senfoni içinde en çok daha izi taşıyanı, dinleyicilerin rahatça kabul gösterebileceği nitelikte olanıdır."
Prokofiev, modern bir anlayışla, bir Haydn senfonisini yeniden yazabileceğini dünyaya kanıtlamak için, "Klasik Senfoni"sini Re majör tonunda bestelemiştir.


-----------------------

RE MİNÖR

Bastırılmış tutkuların tonu...

Re minör'den yazılmış yapıtların en büyüğü olan, Beethoven'ın Dokuzuncu senfonisi, bu ton üzerinden apaçık bir seslenme değil, kısa , kesik kesik beşli aralık anımsatmalarıyla başlar; dinleyici kulağının bu belirsizliğe daha uzun süre dayanamayacağını kestirdiğinde, Re minör üçlü akorları dizisiyle asıl söylemek istediklerine geçer.
Schumann'ın sonuncu (dördüncü) senfonisinin tonu da re minör'dür ama, besteci uzun yıllar, senfoniyi tamamlayıncaya değin, konuyu boşlukta bırakmıştır.
Bruckner bu tonu en karamsar yapıtı olan üçüncü senfonide kullanmıştır.
Mahler'in üçüncü senfonisi de bu tondan yazılmıştır.(Mahler ile Bruckner arasındaki ruh yakınlığı bilinir) Ancak Mahler'de Re minör, doğa karşısındaki sevinci anlatmanın aracıdır.
Cesar Franck'ın Re minör'den bestelediği tek senfonisi, felsefe dehası açısından sınırlı bir yapıttır; senfonik orkestra için pek de elverişli bir çalgı sayılmayan İngiliz kornosu, coşku yaratmaya zorlar gibidir kendini. Çok tanınmış Re minör
Piyanolu üçlü'sünde Mendelssohn, neredeyse kopma noktasına varıncaya değin bastırır tutkularını. Oda müziğine katılan yaylı çalgılar, akortlarına yardımcı olsun diye, piyanistlerin Re majör değil, Re minör üçlü akorunu basmalarını neden isterler? Bu durumun, kemanın ve viyolonselin doğal tonlarına daha uygun düşmesiyle açıklanabileceğini sanıyorum.

Nicolas SLONİMSKY'den
çeviren : Üner BİRKAN

--------------

Majör Tonlar

1. Do Majör (C Major)
   Karakter: Coşkunun, sevincin ve toplu şenliklerin tonu; saf, masum ve Olimposvari bir ihtişam taşır.
   Bağlam: Mozart’ın Jupiter Senfonisi’nde tanrısal bir parıltı, Wagner’in Nürenberg’in Usta Şarkıcıları prelüdünde neşeli bir festival havası yaratır. Prokofiev’in Peter ile Kurt’unda çocuksu bir saflık sunar. Piyanistlerin ilk aşkıdır, ancak atonal bestecilerce dışlanır.
2. Do Diyez Majör (C♯ Major)
   Karakter: Nadir, egzotik ve parıltılı; sanki bir mücevherin keskin ışıltısı gibi.
   Bağlam: Mahler’in bazı senfonik pasajlarında ve Liszt’in virtüöz çalışmalarında belirir. Piyanoda keskin tuşların yoğunluğu, icracıdan ustalık ister; orkestrada ise mistik bir renk sunar.
3. Re Majör (D Major)
   Karakter: Zaferin ve güneşli bir günün tonu; neşeli, güçlü ve kararlı.
   Bağlam: Beethoven’ın İkinci Senfonisi’nde coşkulu bir enerji, Haydn’ın Londra Senfonileri’nde neşeli bir sadelik taşır. Yaylılarda açık teller, bu tonu canlı kılar.
4. Re Bemol Majör (D♭ Major)
   Karakter: Uçsuz bucaksız bozkırların, açıklığın tonu; duygusal, piyanistik ve zengin.
   Bağlam: Debussy’nin Clair de Lune’ünde ay ışığının kırılganlığı, Liszt’in etüdlerinde tını zenginliği, Rahmaninov’un Paganini Çeşitlemeleri’nde ustalıklı geçişler sunar. Orkestrada yaylılar için zorlayıcıdır.
5. Mi Bemol Majör (E♭ Major)
   Karakter: Asil, majestik ve sıcak; bir kraliyet alayının ihtişamı gibi.
   Bağlam: Beethoven’ın Eroica Senfonisi’nde kahramanca bir ruh, Strauss’un Alp Senfonisi’nde görkemli bir manzara canlanır. Nefesliler için doğal bir tondur.
6. Mi Majör (E Major)
   Karakter: Işıltılı, umut dolu ve ilahi; sabahın ilk ışıkları gibi.
   Bağlam: Bach’ın Keman Konçertosu’nda pastoral bir sevinç, Tchaikovsky’nin bazı melodilerinde lirik bir sıcaklık taşır. Piyanoda keskin tuşlar, icracıya zarafet katar.
7. Fa Majör (F Major)
   Karakter: Huzurlu, pastoral ve sakin; bir yaz çayırının dinginliği gibi.
   Bağlam: Beethoven’ın Pastoral Senfonisi’nde doğanın nefesi, Mozart’ın bazı serenatlarında neşeli bir sadelik sunar. Yaylılarda yumuşak bir tını yaratır.
8. Fa Diyez Majör (F♯ Major)
   Karakter: Parıltılı, mistik ve narin; bir rüyanın kırılgan güzelliği gibi.
   Bağlam: Chopin’in Barcarolle’unda dalgalı bir romantizm, Liszt’in bazı çalışmalarında egzotik bir renk taşır. Nadir kullanılır, ancak piyanoda büyüleyici bir etki yaratır.
9. Sol Majör (G Major)
   Karakter: Çocuksu bir neşe, dans eden bir saflık; bir halk şarkısının sadeliği gibi.
   Bağlam: Mozart’ın Eine Kleine Nachtmusik’inde zarif bir dans, Bach’ın Brandenburg Konçertosu No. 3’te toplu bir coşku sunar. Yaylılarda rezonanslıdır.
10. La Bemol Majör (A♭ Major)
    Karakter: Yumuşak, romantik ve içten; bir akşamüstü melankolisi gibi.
    Bağlam: Chopin’in valslerinde zarif bir hüzün, Schumann’ın piyano eserlerinde sıcak bir ifade taşır. Piyanoda siyah tuşların hakimiyeti, bu tonu lirik kılar.
11. La Majör (A Major)
    Karakter: Güneşli tepelerin neşesi, pastoral bir coşku; bir bahar sabahı gibi.
    Bağlam: Mozart’ın Klarnet Konçertosu’nda pastoral bir huzur, Mendelssohn’un İtalyan Senfonisi’nde Akdeniz’in ışıltısı belirir. Yaylılarda ipeksi bir akıcılık sunar.
12. Si Bemol Majör (B♭ Major)
    Karakter: Cana yakın, sıcak ve davetkâr; bir dost meclisinin neşesi gibi.
    Bağlam: Schubert’in Beşinci Senfonisi’nde zarif bir sadelik, Brahms’ın bazı melodilerinde içten bir sıcaklık taşır. Nefesliler için rahat bir tondur.

---

Minör Tonlar

1. La Minör (A Minor)
   Karakter: Hüzünlü, ama asi; bir fırtınanın içindeki kararlılık gibi.
   Bağlam: Bach’ın La Minör Keman Konçertosu’nda dramatik bir enerji, Grieg’in Piyano Konçertosu’nda tutkulu bir ruh belirir. Yaylılarda yoğun bir ifade sunar.
2. La Diyez Minör (A♯ Minor)
   Karakter: Gizemli, karanlık ve derin; bir gece ormanının sırları gibi.
   Bağlam: Nadir kullanılır, ancak Scriabin’in bazı eserlerinde ve modern atonal pasajlarda belirir. Piyanoda keskin tuşların yoğunluğu, icracıdan ustalık ister.
3. Si Minör (B Minor)
   Karakter: Trajik, melankolik ve yoğun; bir kaderle yüzleşmenin tonu.
   Bağlam: Bach’ın Si Minör Missa’sında derin bir maneviyat, Tchaikovsky’nin Patetik Senfonisi’nde trajik bir hüzün taşır. Yaylılarda ağır bir tını sunar.
4. Do Minör (C Minor)
   Karakter: Dramatik, fırtınalı ve destansı; bir kahramanın mücadele ruhu gibi.
   Bağlam: Beethoven’ın Beşinci Senfonisi’nde kaderin kapıyı çalması, Mozart’ın Piyano Konçertosu No. 24’te karanlık bir tutku belirir. Orkestrada güçlüdür.
5. Do Diyez Minör (C♯ Minor)
   Karakter: İçsel, gizemli ve yoğun; bir gece yarısı düşüncesi gibi.
   Bağlam: Beethoven’ın Ay Işığı Sonatı’nın ilk bölümü, bu tonun melankolik derinliğini yansıtır. Chopin’in bazı noktürnlerinde de belirir.
6. Re Minör (D Minor)
   Karakter: Hüzünlü, ama güçlü; bir kayıp sonrası diriliş gibi.
   Bağlam: Mozart’ın Don Giovanni uvertüründe dramatik bir enerji, Brahms’ın bazı eserlerinde yoğun bir melankoli taşır. Yaylılarda derin bir tını sunar.
7. Re Diyez Minör (D♯ Minor)
   Karakter: Ender, karanlık ve gizemli; bir gölgenin içindeki fısıltı gibi.
   Bağlam: Liszt’in bazı etüdlerinde ve modern eserlerde kullanılır. Piyanoda keskin tuşların hakimiyeti, bu tonu egzotik kılar.
8. Mi Minör (E Minor)
   Karakter: Melankolik, ama umutlu; bir sonbahar akşamının hüznü gibi.
   Bağlam: Mendelssohn’un Keman Konçertosu’nda lirik bir hüzün, Dvořák’ın Yeni Dünya Senfonisi’nde nostaljik bir ruh belirir. Yaylılarda duygusal bir tını sunar.
9. Fa Minör (F Minor)
   Karakter: Tutkulu, fırtınalı ve isyankâr; bir denizin dalgaları gibi.
   Bağlam: Beethoven’ın Appassionata Sonatı’nda trajik bir çığlık, Chopin’in Ballade No. 4’te hüzünle umut arasında bir dans taşır. Piyanoda dramatik bir yoğunluk sunar.
10. Fa Diyez Minör (F♯ Minor)
    Karakter: Derin, gizemli ve duygusal; bir gece gökyüzünün sırları gibi.
    Bağlam: Chopin’in bazı mazurkalarında ve Scriabin’in eserlerinde belirir. Piyanoda keskin tuşlar, bu tonu narin ve yoğun kılar.
11. Sol Minör (G Minor)
    Karakter: Hüzünlü, ama zarif; bir ayrılığın buruk şarkısı gibi.
    Bağlam: Mozart’ın Kırkıncı Senfonisi’nde dramatik bir zarafet, Vivaldi’nin bazı konçertolarında tutkulu bir enerji taşır. Yaylılarda akıcı bir ifade sunar.
12. Sol Diyez Minör (G♯ Minor)
    Karakter: Nadir, karanlık ve yoğun; bir fırtına öncesi sessizlik gibi.
    Bağlam: Chopin’in bazı prelüdlerinde ve modern eserlerde belirir. Piyanoda keskin tuşların hakimiyeti, bu tonu gizemli kılar.

---

Genel Notlar

• Majör Tonlar: Genellikle neşe, coşku, huzur veya asalet gibi pozitif duygularla ilişkilendirilir. Keskin (♯) tonlar (F♯, C♯) daha egzotik ve parlak, bemol (♭) tonlar (D♭, A♭) ise daha sıcak ve liriktir.
• Minör Tonlar: Hüzün, melankoli, tutku veya dram gibi yoğun duyguları ifade eder. Keskin minör tonlar (C♯, F♯) gizemli, bemol minör tonlar (F, G) ise daha derin ve trajiktir.